Al in 2015 stelde het Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid (BIVV), het latere VIAS, in een studie: 'De meeste experten zijn het erover eens dat een rijbewijs met punten ervoor kan zorgen dat bestuurders minder overtredingen begaan in het verkeer. Een dergelijk puntensysteem wordt algemeen beschouwd als rechtvaardig, adequaat en aanvaardbaar. Het kan als preventieve maatregel fungeren om het aantal slachtoffers in het verkeer te verlagen'. Op dat moment was het puntensysteem al ingevoerd in 22 EU-landen (het Verenigd Koninkrijk was er één van en toen nog EU-lid).

Dat daar in 2015 in ons land nog een studie over moest verschijnen, was merkwaardig. Al 25 jaar eerder verscheen er een Koninklijk Besluit in het Belgisch Staatblad, mede ondertekend door de toenmalige minister van Verkeer, Jean-Luc Dehaene, dat de invoering ervan wettelijk vastlegde. Ons land was daarmee een pionier, want op dat moment waren er slechts drie EU-landen die het ingevoerd hadden. Het debat was toen wel heel actueel in Frankrijk, waar het in 1992 werd ingevoerd.

Hoewel de ervaringen uit Frankrijk bij ons zeker goed gekend zijn, blijven de uitvoeringsbesluiten van het K.B. van 1990 ook 33 jaar later nog altijd uit. Het kan leerrijk zijn om deze 33 jaar weerstand tegen het rijbewijs met punten te analyseren. Belangrijker evenwel lijkt de vraag wat de kansen nu zijn om het daadwerkelijk in te voeren. Alsook de vraag: hoe belangrijk is het rijbewijs met punten voor de verkeersveiligheid in ons land?

VETO VAN PS EN MR

Hoewel het BIVV-rapport van 2015 een ruime consensus onder verkeersveiligheidsexperten vaststelde, moest het rapport ook vaststellen dat er weinig of geen wetenschappelijk onderzoek over bestond. En een jaar later stelde het BIVV – ondanks de litteratuurstudie van het jaar tevoren – dat de pakkans in ons land (te) klein was om het puntensysteem succesvol in te voeren. Daarop voerde toenmalig minister van Mobiliteit, Jacqueline Galant (MR), het systeem af. Er werden nog verschillende pogingen ondernomen om de uitvoeringsbesluiten alsnog goedgekeurd te krijgen, tot op heden zonder succes. De laatste poging – een wetsontwerp van (bevoegde) ministers van Mobiliteit, Georges Gilkinet (Ecolo), van Justitie, Vincent Van Quickenborne (Open VLD), en van Binnenlandse Zaken, Annelies Verlinden (cd&v), is waarschijnlijk in juni jongstleden finaal gestrand: het rijbewijs met punten stuitte op een veto van PS en MR, ondanks het feit dat het is opgenomen in het regeerakkoord.

Het rijbewijs met punten stuitte op een veto van PS en MR, ondanks het feit dat het is opgenomen in het regeerakkoord.

Het verzet is weinig of niet gemotiveerd, behalve het feit dat men 'automobilisten het leven niet zuur wil maken'. Het argument van 'te kleine pakkans' uit 2018 is, zeker voor snelheidsovertredingen, alleszins niet langer geldig. Er werd de voorbije jaren immers een dicht net van trajectcontroles en fitspalen uitgerold. En laat nu snelheidsovertredingen samen met alcohol/drugs en roodlichtnegatie het meest genoemd worden als type overtredingen waarop het puntensysteem zou moeten focussen.

Onduidelijk is of ook de modaliteiten van het wetsontwerp een nieuwe discussie vragen om alsnog voldoende draagvlak te vinden. De in andere EU-landen ingevoerde systemen zijn erg uiteenlopend. In sommige landen (zoals Frankrijk) zijn oplopend, waarbij je een maximum aantal strafpunten niet mag overschrijden; dat is ook sinds het KB van 1990 het Belgische vooropgestelde systeem. In andere landen zijn de puntensystemen aflopend (je vertrekt met aantal punten, die je kan verliezen naarmate je overtredingen maakt en opnieuw kan bijwinnen mits bijvoorbeeld een cursus te volgen). Welke overtredingen – enkel zware of ook andere – meetellen, verschilt ook van land tot land. Net als de periode van geldigheid van de strafpunten en het al dan niet voorzien van bonuspunten.

WAT WIL MEN BEREIKEN MET HET RIJBEWIJS MET PUNTEN?

Het politieke debat over de invoering van een rijbewijs met punten in ons land vergt dus nog aflijning van het geschikte, en vooral gewenste, systeem. Kernvraag is daarbij: wil men enkel de 'brokkenmakers' elimineren of het algemene verkeersgedrag aanscherpen? Wie kan tegen het eerste zijn – tegenover niets ontziend verkeersgeweld van wegpiraten kan toch geen enkele tolerantie bestaan? Maar wetende dat we het land zijn waar de maatschappelijke tolerantie ten aanzien van een aantal verkeersinbreuken als te snel rijden of rijden onder invloed tot de hoogste van Europa behoort, is ook recidiverend gedrag 'net boven de toegelaten grens' ('slechts' 10 km/u te snel, één glas te veel, of net door het rood) mogelijk ook van belang willen tot een veilig verkeersmilieu komen. Dit roept ook het debat op over nultolerantie voor alcohol (die in veel landen bestaat) en de tolerantie en/of technische marge bij snelheidsovertredingen (die recent verlaagd werd maar nog steeds het dubbele is van wat men in Nederland hanteert). Bovendien stelt Vias in zijn meest recente studie vast: 'De hoofdconclusie is dat België achterop hinkt als het gaat over opvolgen en straffen van zogenoemde lichte verkeersovertredingen'.

Om met beide fenomenen om te gaan pleit Vias voor een hybride systeem zoals dat in het Verenigd Koninkrijk: een automatisch systeem voor de lichtere overtredingen – waarbij als er recidivisme op dat vlak wordt vastgesteld er eerder educatieve sancties volgen, een gepersonaliseerd juridisch opgevolgd systeem als het om zware overtredingen gaat waarbij de rechter stapsgewijs sancties kan opleggen en kan overgaan van educatieve maatregelen tot zwaardere sancties, inclusief het verlies van het rijbewijs. Of een dergelijk hybride systeem de politieke haalbaarheid vergroot, is een vraag die de politieke wereld dient te beantwoorden. Voorlopig is dat echter niet zo. Er zijn ook voorstanders van het Duitse systeem dat volgens een strakker puntensysteem met daaraan vasthangende sancties werkt en zich vooral richt op de zwaardere overtredingen.

SUBSTANTIËLE EFFECTEN

Wat zijn de wetenschappelijke inzichten in wat een puntensysteem kan bijdragen tot de verkeersveiligheid? Het meest gezaghebbende meta-onderzoek stelt dat de effecten substantieel kunnen zijn: tot ongeveer een derde minder verkeersovertredingen en vooral voor 15 tot 20% minder zware verkeersongevallen.

Een puntensysteem kan zorgen voor een derde minder verkeersovertredingen en vooral voor 15 tot 20% minder zware verkeersongevallen.

Al is het puntensysteem geen 'silver bullet'. De voornaamste 'maar' is dat de effecten van de maatregel zelf tijdelijk zijn, ongeveer anderhalf jaar. Of het verkeersveiligheidseffect blijft doorwerken, hangt dan vooral af van de pakkans, volgehouden handhaving dus, en van de kwaliteit van verkeersveiligheidsopleidingen die recidivisten moeten helpen hun verkeersgedrag aan te passen. Ook sensibilisering naar alle weggebruikers voor veilig gedrag blijkt even nodig. En er wordt door onderzoekers gewezen op nog gevaren en wel zeer perverse: toename van vluchtmisdrijven en toename van rijden zonder rijbewijs. Maar nemen die fenomenen ook bij ons niet sterk toe, zonder dat het rijbewijs met punten is ongevoerd?

HEFBOOM

Concluderend: het is zeker de moeite om vijf minuten politieke moed op te brengen om in ons land 33 jaar nadat de wet ertoe werd ingevoerd het rijbewijs met punten effectief in te voeren. Daarmee staan we dan qua instrumentarium voor veiliger verkeersgedrag in lijn met het overgrote deel van de EU-landen.

Het zou een tijdelijke gunstige impuls kunnen geven om het jaarlijkse aantal slachtoffers te doen afnemen en zo de gewenste trendlijn – die in alle beleidsplannen verkeersveiligheid op federaal en regionaal vlak staat vermeld – naar een halvering van dat aantal in 2030 t.o.v. 2019 te kunnen respecteren. Mits het bredere kader – van handhaving tot sensibilisering van de brede groep weggebruikers tot aanpak van verkeerscriminaliteit als straatracen, vluchtmisdrijven, en andere – zal het effect ook duurzaam zijn.

Het rijbewijs met punten als een hefboom dus, de kracht ervan wordt echter bepaald door het bredere verkeersveiligheidsbeleid.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2023: 5 minuten politieke moed van Samenleving & Politiek.

• rijbewijs met punten
• verkeer
• 5 minuten politieke moed