"Als je Oekraïne tegen zichzelf zou leggen, ligt het naast België", hoorde ik onlangs op de radio. De oorlog, het gedreun van de oorlog, is lang niet meer zo vlakbij geweest. En hoewel het lang geleden lijkt, herkennen we de solidariteit die gepaard gaat met dit oorlogsgeweld. We zetten deuren open, bereiden ons voor op opvang, kijken wat we kunnen doen.

Ook als vakbond bekijken we waar en hoe we kunnen bijdragen. In overleg met de overheid op terreinen waar we expertise hebben, in overleg met het middenveld om niet allemaal naast elkaar het juiste te doen, in overleg met onszelf om op tijd signalen op te vangen. Voor de arbeidsmarkt – onze core business – stemt het alvast gerust dat Vlaams minister van Werk, Hilde Crevits, aangaf dat de vluchtelingen allereerst op adem dienen te komen.

Daarmee temporiseert de minister terecht het signaal van haar eigen minister-president dat 'de Oekraïners welkom zijn om de krapte op onze arbeidsmarkt op te lossen'. Ook het signaal van de Confederatie Bouw klonk wel erg voluntaristisch. "De bouwsector, met 18.000 openstaande vacatures, biedt Oekraïners die naar ons land vluchten maar wat graag een job aan", klonk het in Gazet van Antwerpen uit de mond van CEO Niko Demeester. Een bizarre oproep, die op zijn minst een gebrek aan kennis van de vluchtelingenstroom verraadt. Of denkt de Confederatie werkelijk dat de alleenstaande vrouwen en moeders, die ons vandaag vanuit oorlogsgebied bereiken, morgen met een poutrel aan de slag gaan?

Laat ons realistisch blijven. Natuurlijk is het voor deze vrouwen van belang om snel zekerheid te krijgen in hun nieuwe realiteit, maar dat staat niet gelijk aan het oplossen van onze arbeidsmarktproblemen. Ook werkgevers die nu denken makkelijk goedkope arbeidskrachten te kunnen aanwerven – in Oekraïne ligt het loon een pak lager dan bij ons – moeten we snel op andere gedachten brengen. Extra misbruik kunnen we missen als kiespijn. In die zin is ook het voornemen van de Vlaamse regering om extra sociale inspecteurs in te schakelen – na enkele meldingen van flagrant misbruik – toe te juichen.

Nee, laten we eerst en vooral goed kijken wat de noden van de vluchtelingen zelf zijn. Dat lijkt een vanzelfsprekende reflex, maar we vergissen ons makkelijk van realiteit. Zo zag ik Bart Schols in De Afspraak vragen 'of de vluchtelingen al aan terugkeer dachten'. Nee, reageerde de Oekraïense Svetlana Malinina. De mensen willen nu gewoon zich wassen, de wc gebruiken en ergens gaan slapen. Ik denk dat dat klopt. Laten we hen eerst die basisrust geven.

Wat we dan wel aan extra's kunnen doen? Geloof me, er is meer dan genoeg waar we naar kunnen kijken. Zoals eerder ook bij corona is deze nieuwe crisis niet alleen iets wat we samen dienen aan te pakken, het is ook een uitgesproken vergrootglas voor weeffouten in ons systeem. Nu al lijken onze beleidsmakers het niet eens wat nu precies het statuut is van de vluchtelingen en wat dat op vlak van wetgeving en opvolging dient te betekenen. Denk maar aan de discussie over de combinatie leefloon en de kost van opvang. Moesten de Oekraïners daar nu wel of niet voor betalen?

De Vlaamse regering introduceerde de verplichting voor nieuwkomers om eerst tien jaar in Vlaanderen te wonen voor zij recht hebben op extra ondersteuning uit het Vlaamse zorgbudget.

Wie de tijd neemt om even naar de bestaande regelgeving te kijken, ziet vanzelf dat er een aantal zaken beginnen wringen. Zo introduceerde de Vlaamse regering de verplichting voor nieuwkomers om eerst tien jaar in Vlaanderen te wonen voor zij recht hebben op extra ondersteuning uit het Vlaamse zorgbudget. Hoe vreemd klinkt dat nu voor de vluchtelingen die we vandaag opvangen. Het zou bijvoorbeeld betekenen dat mensen die met een ernstig trauma uit de oorlog komen eerst tien jaar lang de Vlaamse zorgpremie moeten ophoesten voor Vlaanderen de portefeuille opent. Al voor dit conflict stapten we hierover met een brede middenveldcoalitie naar het Grondwettelijk Hof, vandaag klinkt die klacht nog net iets luider.

Ook andere eerder opgeworpen drempels tonen zich nu extra grimmig. Zullen Oekraïners die vrijwillig een inburgeringscursus volgen, daar ook voor moeten betalen? Krijgen ze toegang tot een woning of geldt ook hier de ingevoerde verstrenging inzake verblijf en lokale binding? Zal er taalcoaching zijn op de werkvloeren waar ze terecht komen, want de middelen hiervoor blijven vandaag beperkt. De beslissingen uit het verleden tonen plots hun onfrisse gelaat.

Het zijn bovendien niet alleen de drempels die ingevoerd zijn die onfris ruiken, het zijn ook de beslissingen die NIET genomen werden die nu komen bovendrijven. Zowel deze als de vorige Vlaamse regering lieten na om (extra) te investeren in een aantal terreinen die vandaag bijzonder relevant zijn voor de vluchtelingen. Denk aan onderwijs, kinderopvang, sociale huisvesting maar ook armoedebestrijding. Te vaak werden hier – bijna nonchalant – middelen geschrapt of elders gebruikt. Nieuwe wetgeving werd niet of nauwelijks onderworpen aan een armoedetoets - van een eenoudertoets, waar wij al enkele jaren om vragen, is zelfs geen sprake. En eenouders, dat zijn zij die nu in grote getale naar ons zullen komen.

Wie kortom de wetgeving van gisteren tegen het licht van de Oekraïnecrisis vandaag houdt, kan bijna niet anders dan vaststellen dat ze niet alleen tekortschiet voor de mensen die nu onze steun zoeken, maar ook voor hen die dat gisteren deden. Laat ons – terwijl we de vluchtelingen de rust gunnen die hen toekomt – ook al eens naar de wetgeving van morgen kijken.

Samenleving & Politiek, Jaargang 29, 2022, nr. 4 (april), pagina 58 tot 59

• Vlaanderen
• oorlog
• Rusland
• Oekraïne