Afgelopen schooljaar kochten leerkrachten uit eigen portefeuille maandverbanden om uit te delen. Op elke school zijn er leerlingen die door menstruatiearmoede niet comfortabel in de klas zitten of zelfs moeten thuisblijven. Leerlingenraden organiseren een wafelenbak om gratis tampons in de toiletten te leggen. Is dat wel hun rol? Is het niet eerder de taak van de overheid om menstruatieproducten gratis te maken voor wie het nodig heeft?

GEEN VER-VAN-ONS-BED-SHOW

Ook in België is menstruatiearmoede geen ver-van-ons-bed-show. Zo heeft 18,7% van de Belgische bevolking een risico op armoede en sociale uitsluiting. Volgens een rapport van Caritas Vlaanderen uit 2020 heeft maar liefst 12% van de Vlaamse schoolgaande meisjes tussen 12 en 25 jaar wel eens niet genoeg geld om zich een menstruatieproduct te veroorloven.

Maar liefst 12% van de Vlaamse schoolgaande meisjes tussen 12 en 25 jaar heeft wel eens niet genoeg geld om zich een menstruatieproduct te veroorloven.

De cijfers van een enquête van iVOX, in opdracht van Always, tonen dat 6% van de Belgen tussen 12 en 49 jaar eind 2021 het moeilijk heeft met de financiële aankoop van menstruatieproducten. Je hebt er dan natuurlijk ook best wel wat nodig. Om de (gemiddeld) 28 dagen (ongeveer) 20 stuks, en dat van je doorsnee 12 tot 52 jaar. Dat loopt op.

Door een gebrek aan menstruatieproducten nemen mensen niet deel aan hobby’s, blijven ze weg van school en ervaren ze uitsluiting van het sociale leven. Door een tekort aan de juiste en voldoende producten of sanitaire voorzieningen lopen mensen gezondheidsrisico’s zoals infecties (bijvoorbeeld het toxische shock syndroom) en irritaties omdat ze hun product niet tijdig vervangen.

MENSTRUATIEARMOEDE

Wanneer iemand niet over de gewenste menstruatieproducten beschikt tijdens de maandstonden, spreken we over menstruatiearmoede. Maar ook een gebrek aan veilige en propere sanitaire voorzieningen – handzeep én een vuilnisbakje zijn dus een absolute must in elk toilet – en een tekort aan kennis, zijn vormen van menstruatiearmoede. Daarbij komen twee taboes kijken: het taboe armoede en het taboe menstrueren. Deze taboes zorgen ervoor dat menstruatiearmoede snel in de doofpot belandt.

Er komen twee taboes kijken: het taboe armoede en het taboe menstrueren.

Meestal praten we over een tekort aan financiële middelen waardoor mensen de gewenste producten niet kunnen kopen. Bij een gezin met een beperkt inkomen dreigen menstruatieproducten als eerste van het boodschappenlijstje geschrapt te worden.

Al is het niet altijd zo eenvoudig. Soms schamen jonge menstrueerders zich zodanig dat ze thuis niet durven zeggen dat ze menstruatieproducten nodig hebben. Zo zijn er gezinnen waar structureel de foute producten aangekocht worden of gezinnen waar de pater familias simpelweg weigert om menstruatieproducten mee te brengen van de supermarkt.

GEEN LUXEPRODUCTEN

Schotland voorziet al sinds 2017 gratis menstruatieproducten voor alle leerlingen en studenten. Met de Period Products (Free Provision) Bill van 2020 werd dit aanbod opengetrokken naar een breder publiek. Ook in Nieuw-Zeeland, Canada, Engeland, Kenia en Gambia werden al stappen ondernomen om menstruatieproducten toegankelijker te maken voor zij die het nodig hebben. Vooral in deze Afrikaanse landen heeft dit een enorm positief effect op de schoolopkomst van meisjes.

België schafte in 2018 de befaamde tampontaks af. Maar om menstruatiearmoede echt aan te pakken, moet er meer gebeuren.

België schafte in 2018 de befaamde tampontaks af. Voordien werden menstruatieproducten als luxeproduct belast. Maar om menstruatiearmoede echt aan te pakken, moet er meer gebeuren. Daarom deelt BruZelle vzw al sinds 2016 gratis menstruatieproducten uit aan iedereen die het nodig heeft. Sinds 2017 zijn er zo maar liefst 2.315.607 menstruatieproducten verdeeld over het hele Belgische grondgebied.

Naast een makkelijke toegang tot menstruatieproducten gaat BruZelle ook de menstruele kennisarmoede tegen door te informeren en sensibiliseren. Tijdens het afgelopen schooljaar kregen meer dan 5.100 jongeren informatie over menstruele gezondheid, biologische processen en (duurzame) menstruatieproducten. BruZelle biedt ook advies en expertise aan scholen, bedrijven, OCMW’s, armoedeorganisaties en overheden.

BruZelle zal volgend schooljaar in meer dan 80 Vlaamse scholen gratis producten voor de leerlingen voorzien. Wallonië organiseert al proefprojecten vanuit scholengroepen. Schooluitval kun je op deze manier voorkomen. Maar menstrueren stopt niet op je achttiende. Ook een deel van de volwassenen leeftijdsgroep heeft gratis producten nodig. Meer zelfs: op oudere leeftijd hebben heel veel mensen verbanden nodig voor bijvoorbeeld urineverlies.

EERST EEN BILLIJKE OPLOSSING…

Een billijke oplossing primeert. Eerst gratis producten voor wie dit het meest nodig heeft. Dit zijn de meest kwetsbaren die door hun menstruatiearmoede beperkt worden in hun sociale leven en thuisblijven van school of werk. Menstruatiearmoede speelt in op veel verschillende politieke domeinen: onderwijs, volksgezondheid, gelijke kansen en armoede. Vooral de Vlaamse politici binnen deze domeinen moeten hun politieke verantwoordelijkheid nemen.

Bij het verspreiden van gratis menstruatieproducten is het belangrijk dat de keuzevrijheid gewaarborgd blijft.

Bij het verspreiden van gratis menstruatieproducten is het belangrijk dat de keuzevrijheid gewaarborgd blijft. Gratis (of goedkope) duurzame menstruatieproducten kunnen een oplossing zijn, mits er voldoende informatie over verspreid wordt en er hygiënische omstandigheden zijn om ze te wassen. Menstruatiecups, menstruatieonderbroeken en wasbare maandverbanden moet je juist kunnen reinigen, iets dat in de meest precaire omstandigheden niet vanzelfsprekend is. Veel mensen grijpen gemakkelijk naar wegwerpmaandverbanden. Dit kennen ze, is gemakkelijk te gebruiken en botst niet op culturele of fysieke drempels. Daarom is het gratis verspreiden van menstruatiecups en tampons niet voor iedereen een oplossing.

… DAN MENSTRUATIEZEKERHEID VOOR IEDEREEN

Als alle meest kwetsbaren geholpen worden, kunnen we stappen ondernemen naar een volledig menstruatievriendelijk beleid voor alle menstruerende personen.

Want het overkomt elke persoon met maandstonden wel eens: onverwacht je regels krijgen en net op dat moment geen tampon bij je hebben. Op zo’n moment spreken we niet over menstruatiearmoede maar over menstruatieonzekerheid. In een samenleving die volledig menstruatievriendelijk is, hoef je op zo’n moment niet met het schaamrood op je wangen een product te vragen bij vrienden of collega’s. Gratis menstruatieproducten worden even vanzelfsprekend als gratis toiletpapier in een openbaar toilet. We lopen toch ook niet continu met onze toiletrol verstopt in onze handtas? Waarom doen we dit dan wel met onze menstruatieproducten?

Gratis menstruatieproducten worden even vanzelfsprekend als gratis toiletpapier in een openbaar toilet.

Hoe eerder een volledig menstruatievriendelijke samenleving gerealiseerd wordt, hoe mooier. Hoewel steeds meer café’s, bibliotheken, musea, clubs en bedrijven al een schaaltje met tampons en maandverbanden in de vrouwen- of genderneutrale toiletten zetten, zou een algemene reglementering ook hier zorgen voor meer menstruatiezekerheid.

Laten we eerst focussen op een samenleving waarin menstruatiearmoede geen rol meer speelt: een billijke oplossing voor zij die drempels ervaren. Naast het informeren over menstruele gezondheid en trachten het taboe rond de menstruatie te doorbreken, is het gratis verspreiden van de gewenste menstruatieproducten dé oplossing. En daar hebben we vijf minuten politieke moed voor nodig.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2023: 5 minuten politieke moed van Samenleving & Politiek.

• menstruatiearmoede
• armoede
• 5 minuten politieke moed