Met een gemiddeld kijkersaantal dat schommelt rond de 200.000 is De Afspraak een vaste waarde en sterkhouder van de VRT. Het is samen met Terzake uitgegroeid tot één van de best bekeken duidingsprogramma’s op de Vlaamse televisie.

Een divers publiek debat is een essentieel kenmerk van een gezonde democratie. Het is wenselijk dat diversiteit en pluralisme in actoren en visies wordt gereflecteerd in het publieke debat. Wanneer verschillende standpunten en inzichten aan bod komen, werkt dit een verrijking van onze publieke sfeer in de hand. Dit stelt burgers in staat inzicht te verkrijgen in complexe politieke thema’s, belangrijke maatschappelijke debatten en de actualiteit.

Een evenwichtig en representatief scala aan gasten en commentatoren in duidingsprogramma’s, zoals De Afspraak, kan bijdragen aan de kwaliteit van het publieke debat. Voor onze openbare omroep mogen we bovendien de lat hoog leggen: de VRT wordt als openbare omroep deels gefinancierd met belastinggeld, en is gemandateerd om aan een aantal wettelijke verplichtingen te voldoen. Zo wordt de VRT geacht bij te dragen aan de informatievoorziening, cultuur en diversiteit van het Vlaamse medialandschap. De Beheersovereenkomst tussen de VRT en de Vlaamse regering bepaalt dat de VRT er is ‘voor alle Vlamingen’, waarbij ze het als taak opvat de Vlaamse samenleving in haar diversiteit te weerspiegelen. De richtlijnen op het gebied van pluralisme, onpartijdigheid en diversiteit dienen de inclusieve en representatieve rol van de openbare omroep in het Vlaamse medialandschap te garanderen.

Slaagt de VRT – en meer specifiek De Afspraak – in die taak? Komen er voldoende diverse meningen aan bod? Is het pluralisme, diversiteit en onpartijdigheid gewaarborgd?

Hoewel dit een uitvoerige analyse vergt die de reikwijdte van deze bijdrage overstijgt, kunnen we middels een analyse van alle gasten van het vorige seizoen (9/1/2023 tot 17/6/2023) enkele algemene observaties maken. In totaal schoven 329 gasten aan tafel bij De Afspraak (op Vrijdag), waarvan 245 unieke gasten. Experts en wetenschappers kwamen het vaakste aan bod (27,6%), gevolgd door politici (23,2%) en media/journalisten (23,2%). 1 op 10 gasten vertegenwoordigde het middenveld. De meerderheid van de gasten (69%) waren mannen. 191 personen waren eenmalig te gast, terwijl 47 personen meermaals te gast waren. 7 gasten (Barbara Moens, Conner Rousseau, Isolde Van den Eynde, Jonathan Holslag, Rik Van Cauwelaert, Stijn Baert en Tinneke Beeckman) schoven meer dan vier keer aan in één seizoen.

Barbara Moens, Conner Rousseau, Isolde Van den Eynde, Jonathan Holslag, Rik Van Cauwelaert, Stijn Baert en Tinneke Beeckman schoven meer dan vier keer aan in één seizoen.

Met bijzondere aandacht kunnen we de politieke gasten onder de loep nemen: er kwamen 49 unieke politici langs, goed voor 74 verschijningen van politici. Politieke gasten krijgen in De Afspraak dus een groot forum aangeboden. Drie Vlaamse partijvoorzitters (Conner Rousseau, Bart De Wever en Sammy Mahdi) waren meer dan drie keer te gast in één seizoen. N-VA was als grootste Vlaamse partij het sterkste vertegenwoordigd (25,7%), gevolgd door federale meerderheidspartijen Vooruit (17,6%) en Open VLD (16,2%). Het minst zichtbaar waren oppositiepartijen PVDA en Vlaams Belang. Vooral Vlaams Belang is ondervertegenwoordigd vergeleken met hun aandeel in de kiesuitslag. Redenen zijn wellicht te zoeken in de omzichtigheid waarmee de partij wordt behandeld (gezien het cordon sanitaire) en het feit dat zijn kopstukken vanuit de oppositiebanken weinig sleutelposities bekleden.

Deze cijfers lijken te bevestigen dat een elitestatus (prestige, prominentie) en relevantie een rol spelen bij nieuwswaardigheid en selectie van gasten. De meeste politici (>93%) waren ofwel parlementslid (37,8%), partijvoorzitter (28,4%), staatssecretaris of minister (27%). Indien we de verhouding qua parlementsleden onder de loep nemen, zien we dat de oppositie sterker vertegenwoordigd is (37,5%) dan de meerderheid (62,5%). Aangezien ministers en staatssecretarissen ongeveer een vierde van de gasten vertegenwoordigden, is er sprake van een redelijk evenwichtige verdeling. Tot slot, kwamen Waalse politici – op twee PS-kopstukken na (Thomas Dermine en Philippe Close) – amper aan bod.

Stemmen uit het middenveld zijn minder zichtbaar, waardoor het perspectief van eliteactoren overheerst.

Kortom, in De Afspraak komen vooral (wetenschappelijke) experts aan bod, gevolgd door journalisten en politici. Vooral hooggeplaatste politici schuiven vaak aan. Gezien de functie van De Afspraak als duidingsprogramma, met focus op ontleding van de (politieke) actualiteit en duiding van beleid, is dit niet onlogisch. Stemmen uit het middenveld zijn echter minder zichtbaar, waardoor het perspectief van eliteactoren overheerst. Opvallend is dat ook journalisten en media zelf een relatief grote stem krijgen toegedicht in het publieke debat. Hoewel er diversiteit is, blijken er wel enkele ‘usual suspects’ te zijn die regelmatig worden opgevoerd, vooral bij specifieke thema’s – denk aan Jonathan Holslag over geopolitiek en Stijn Baert over arbeidsmarkt. Men kan zich ook vragen stellen bij de scheve genderbalans. Deze bias weerspiegelt mogelijk deels een bestaande genderbias in de maatschappij, waarbij veel sleutelposities nog worden bekleed door mannen. Verder zou het kunnen dat vrouwen voorzichtiger zijn om uitnodigingen voor De Afspraak te accepteren (of minder vaak worden uitgenodigd). Wat het evenwicht tussen politieke partijen betreft, komen grotere partijen en politici met sleutelfuncties (leden van de uitvoerende macht) vaker aan bod. Dit kan een verantwoorde keuze zijn, gezien de media als vierde macht het als haar taak ziet om controle uit te voeren op de heersende elite. Via duiding en interviews met kopstukken kunnen journalisten immers hun waakhondfunctie vervullen. Ook oppositiepartijen krijgen een platform aangeboden, al blijven Vlaams Belang-politici ondervertegenwoordigd.

Uiteraard vormt De Afspraak slechts één onderdeel van het publieke debat. We dienen ons ervoor te hoeden om al te zwaarwichtige conclusies te verbinden zonder verder inhoudelijke, kwalitatieve analyse. Al bij al lijkt De Afspraak het behoorlijk te doen qua diversiteit en pluralisme, al zijn er een aantal werkpunten.

Hiermee is het vorige seizoen van De Afspraak netjes neergelegd.

Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 8 (oktober), pagina 50 tot 51

• media
• VRT
• De Afspraak