Tijdens de Koude Oorlog was de atoombom alomtegenwoordig. Kelders dienden als schuilplaatsen, scholen hielden oefeningen, angst was een routine. De dreiging hing als een zwaard van Damocles boven ons en was even vanzelfsprekend als de televisieantennes op de daken.

Vandaag is die bom niet weg. Ze is anders zichtbaar, scherper dankzij de pixels op onze schermen. Elke dag verschijnt ergens een voorspelling over het einde der tijden. Websites zoals Nuclear Bomb Blast Simulator laten zien hoe groot de impact van een kernexplosie zou zijn op de Grote Markt in Brussel. Op TikTok laten preppers zien hoe je je voorbereidt op het ondenkbare. Angst is niet verdwenen, maar zo alomtegenwoordig dat ze dof aanvoelt.

Andy Warhol zag dat zestig jaar geleden al in. Neem zijn werk Atomic Bomb: Red Explosion uit 1963. Achtentwintig rode paddenstoelwolken op een rij, steeds donkerder tot de laatste zwart was. Dit was geen kunst meer, maar een product, een consumptieartikel. Dit was een cynische verwijzing naar de industriële productie van banale gruwelbeelden. Kernbommen als kunstknallers. Herhaal een beeld vaak genoeg en het slijt. Het klinkt anno 2025 actueel. We raken verdoofd door herhaling, onze angstzenuwen raken overbelast. De schok van het eerste beeld verwordt tot onverschilligheid na de zoveelste herhaling. En dan wordt het gevaarlijk.

De schok van het eerste beeld verwordt tot onverschilligheid na de zoveelste herhaling. En dan wordt het gevaarlijk.

Vandaag is die dreiging niet verdwenen. Ze heeft een andere vorm aangenomen. Kernwapens bestaan nog steeds, de geopolitieke spanningen zijn niet minder geworden, en leiders dreigen nog met vergelding. Toch lijkt de wereld drukker, kleurrijker en ongrijpbaarder. Rampen verschijnen in onze feeds naast reclame en entertainment. We scrollen van een oorlogsupdate naar een kookvideo, van klimaatrampen naar influencers die een nieuw album promoten.

Ons vermogen om te voelen, is veranderd. De stroom van beelden verdooft. Waar in de jaren 1960 angst werd gecultiveerd als iets om op voorbereid te zijn, dreigt ze nu op te lossen in een overdaad aan informatie. Warhol had dat goed gezien. Maar hij was niet de enige natuurlijk. Picasso’s figuren schreeuwden, Pollock smeet verf als wanhoop, Arthur Miller bleef hameren op waarheid. Joan Baez en John Lennon zongen, misschien naïef, maar met overtuiging. Kunst als verzet, als poging om te waarschuwen, te ontwaken, een vuist tegen de berusting.

Hoe breek je door de verdoving van herhaling? Daar ligt de opdracht voor kunstenaars, journalisten en schrijvers vandaag. Door iets te maken dat raakt, dat zich onttrekt aan de ruis. Misschien moet kunst ons niet alleen waarschuwen, maar ook laten zien dat er iets is om voor te blijven vechten. Soms door radicaal te vertragen, door onverwacht te verstoren of door bijtende, snijdende humor. Bibberen hoeft niet, maar een lichte huivering mag. Liefst voordat die paddenstoelwolken van het scherm springen en meer worden dan een beeld.

Samenleving & Politiek, Jaargang 32, 2025, nr. 4 (april), pagina 72

• tot slot
• kernwapens
• kunsten