In 2014 was de partij van huidig premier Alexis Tsipras de grote winnaar in de Europese Parlementsverkiezingen. Syriza was voor velen een geloofwaardige alternatief op het besparingsbeleid dat het Griekse bnp met een kwart had verminderd. Maar sinds Tsipras in juli 2015 een complete koerswijziging heeft doorgevoerd, is het niet zeker of Syriza dit jaar de verkiezingen kan winnen.

Toch lijkt het beter te gaan met Griekenland dan in 2014. Het laatste hulpprogramma dat het land met de crediteuren had afgesloten, liep in augustus 2018 af en het land zou weer op eigen benen staan. Tevens neemt de werkloosheid langzaam af en heeft Griekenland zelfs tweemaal staatsobligaties uitgegeven tegen een relatief lage rente, om te testen of de financiële markten het land weer als kredietwaardig zien. Griekenland moet contractueel wel nog een primair overschot op de begroting boeken tot 2060. Geen enkel land ter wereld heeft het ooit voorgedaan. Ook moeten de privatiseringen worden verdergezet, hoewel er weinig interesse is van buitenlandse investeerders. Gevolg: de gedwongen privatiseringen gebeuren aan bodemprijzen.

Voorlopig lukt het om die primaire overschotten te halen. Niet door economische groei, maar wel door de verhoging van de belastingen. Het belastingvrije plafond is flink naar beneden gehaald. Belastingvrijstellingen zijn er niet meer. Daardoor staan 4.064.750 Grieken in totaal voor meer dan 100 miljard euro in het krijt bij de fiscus. Door de belastingdruk hebben meer dan 200.000 bedrijven de deuren gesloten, of zijn ze naar Cyprus en Bulgarije uitgeweken. Buitenlandse investeerders durven nauwelijks risico nemen om in het land te investeren. De overheid heft eveneens forse belastingen op onroerend goed. In 2017 stonden zo'n 150.000 Grieken die onroerend goed hadden geërfd dat af aan de overheid omdat ze de belastingen erop niet konden betalen.

Na negen jaar crisis zijn de Europese banken gered, maar de Grieken hebben hun inkomen fel zien teruglopen: zo'n 48% leeft van 382 euro per maand of minder, en 1,5 miljoen mensen met minder dan 182 euro. Daardoor is een groot aantal onder hen niet meer in staat om de leningen op hun huizen af te betalen. Waar de Griekse banken in 2011 nog relatief gezond waren, zitten ze in 2019 met grote hoeveelheden niet-inbare leningen waar ze vanaf moeten. Het geld van de laatste noodlening is grotendeels gebruikt om de Griekse banken overeind te houden. Maar al jaren kunnen die geen nieuwe leningen meer verstrekken die zuurstof in de Griekse economie zouden kunnen pompen.

Op dit moment worden de niet-inbare leningen opgekocht door aasgierfondsen die wanbetalers uit hun huizen dreigen te zetten. Huizen die zo vrijkomen, worden verhuurd via Airbnb. Daardoor worden huurprijzen in bepaalde wijken zo hoog dat gewone Grieken zich de huur niet meer kunnen veroorloven. Andere huizen worden openbaar verkocht aan rijke Chinezen, Russen en Turken die een gouden visum krijgen wanneer ze 250.000 euro investeren in Griekenland. Volgens Eurostat konden 26% van de Grieken in 2017 hun huis niet behoorlijk verwarmen. Stookolie is te duur geworden. De voorbije jaren verbranden mensen wat ze ook maar vinden in hun open haard of in een pelletkachel. Gevolg: er ontstaan de voorbije jaren volgens de Griekse brandweer meer huisbranden, vaak ook met dodelijke slachtoffers. Het aantal depressies met 80% is gestegen in vergelijking met de jaren voor de crisis, en het aantal zelfmoorden met 45%.

Grieken zijn in grote getale naar het buitenland getrokken om daar een baan te vinden tegen een fatsoenlijk loon. Tussen 2009 en 2016 zijn er 762.609 mensen vertrokken, en dat aantal wordt momenteel geschat op 800.000 of meer. Vier op tien heeft aangegeven niet meer te zullen terugkomen.

Ondertussen zit Griekenland op een demografische bom. De bevolking vergrijst aan een recordtempo en het geboortecijfer daalt. Jongeren blijven tot latere leeftijd bij hun ouders wonen en trouwen – laat staan kinderen krijgen – is te duur geworden. Tussen 2008 en 2017 is Griekse bevolking met 355.000 gezakt. In 2018 was 14,4% van de Griekse bevolking jonger dan 14, terwijl 21,8% van de Grieken ouder dan 65 is. De druk op het pensioenstelsel dreigt onhoudbaar te worden.

En dan is er nog de vluchtelingencrisis. In 2015 werd Europa geconfronteerd met een toestroom van vluchtelingen, maar na het sluiten van de Balkanroute en het ingaan van de EU-Turkije deal leek het probleem bezworen. Niet zo voor Griekenland. Dagelijks komen er nog steeds tientallen vluchtelingen aan op de eilanden, waar de kampen reeds overvol zijn. De asielprocedures verlopen erg traag en er worden nauwelijks mensen teruggestuurd naar Turkije. De levensomstandigheden zijn mensonwaardig, ondanks het feit dat Europa fondsen vrijmaakt voor het vluchtelingenprobleem. Een factor is de onwil en de bureaucratie van het Griekse staatsapparaat, maar Griekenland heeft te weinig gespecialiseerd personeel om de vele asielaanvragen op de eilanden tijdig te verwerken. Voortdurend moeten mensen naar kampen op het vasteland worden overgebracht die ook overvol dreigen te raken. Op dit moment zitten in Griekenland meer dan 75.000 mensen vast. Niemand weet wat er met hen moet gebeuren. Sommige EU-lidstaten willen de last niet delen en mensen uit Griekenland niet opnemen.

Het lijdt geen twijfel dat het gebrek aan perspectief en de voortschrijdende crisissen een effect zullen hebben op de uitslag van de Europese verkiezingen van eind mei in Griekenland.

Samenleving & Politiek, Jaargang 26, 2019, nr. 4 (april), pagina 72 tot 73

• financiële crisis
• Griekenland
• Europese Unie