Er wordt vaak aangenomen dat jongeren links stemmen. En in sommige recente verkiezingen stemmen blijken jongeren zelfs massaal voor linkse partijen te kiezen. Zo was de stem van jongeren een belangrijke factor in de verkiezingsoverwinning van Jacinda Ardern in Nieuw-Zeeland. Meer recent stemden Duitse jongeren in grote mate voor Die Linke tijdens de Bondsverkiezingen van 2025. Maar in andere landen en in andere verkiezingen is er nauwelijks een verschil in de mate waarin jonge en oudere kiezers voor linkse partijen stemmen. Hoe kunnen we deze verschillen verklaren?

STEMVERSCHIL TUSSEN JONG EN OUD

Dat er veel variatie is in de mate waarin jongere kiezers links stemmen, blijkt uit FIGUUR 1.¹ Deze figuur toont, voor 22 westerse democratieën, hoeveel groter of kleiner de kans is dat een jongere kiezer (de focus ligt op kiezers jonger dan 30 jaar oud) op een linkse partij stemt dan die kans is voor een oudere kiezer (de focus ligt op 60-plussers). De analyse is gebaseerd op verkiezingssurveys sinds 2010. We bekijken dus gemiddelden voor de laatste 15 jaar.²

In België is de kans dat een jongere voor een linkse partij stemt slechts zes procentpunt hoger dan de kans dat een oudere kiezer links stemt.

De resultaten in FIGUUR 1 geven aan dat Australië het land is waar het leeftijdsverschil in de kans om op linkse partijen te stemmen het grootst is. Daar was, gedurende het afgelopen anderhalve decennium, de kans dat een jongere kiezer voor een linkse partij stemde maar liefst 22 procentpunt hoger dan de kans dat een 60-plusser een linkse partij verkoos. Ook in Groot-Brittannië, Nieuw-Zeeland en Zwitserland zien we heel grote leeftijdsverschillen. Maar in andere landen is de rol van leeftijd veel beperkter. In België is de kans dat een jongere voor een linkse partij stemt slechts zes procentpunt hoger dan de kans dat een oudere kiezer links stemt, in Nederland bedraagt het verschil nauwelijks één procentpunt, terwijl in Denemarken en IJsland jonge kiezers zelfs minder voor linkse partijen stemmen dan oudere kiezers.

VERSCHILLEN VERKLAREN

Wat verklaart deze verschillen? In ons recent onderzoek beargumenteren Ian McAllister en ikzelf dat de mate waarin jongeren links kiezen afhangt van de posities die partijen innemen op de socioculturele dimensie. Die socioculturele dimensie omvat de standpunten die worden ingenomen op thema’s als gendergelijkheid, immigratie en klimaat. We formuleren de hypothese dat jongeren meer voor linkse partijen stemmen wanneer linkse partijen progressief zijn en rechtse partijen conservatieve posities innemen. Wanneer linkse partijen minder progressieve posities innemen op de socioculturele dimensie, en wanneer er competitie is van rechts-progressieve partijen, verwachten we dat de uitgesproken steun van jongeren voor linkse partijen verdwijnt.

We formuleren de hypothese dat jongeren meer voor linkse partijen stemmen wanneer linkse partijen progressief zijn en rechtse partijen conservatieve posities innemen.

Ons argument bouwt op de vaststelling, in eerder onderzoek, dat in westerse democratieën elke nieuwe generatie meer progressieve standpunten inneemt op de socioculturele dimensie.³ Op sociale thema’s zoals gendergelijkheid, rechten voor de LGBTQIA+-gemeenschap, en ook op immigratie, is elke nieuwe generatie progressiever dan de vorige. Als een gevolg van deze generationele verschillen zijn jonge kiezers beduidend meer progressief dan oudere kiezers. Op economische thema’s, daarentegen, nemen kiezers van verschillende generaties en van verschillende leeftijden heel gelijkaardige posities in. Als linkse en rechtse partijen vooral van elkaar verschillen omwille van hun economische standpunten, verwachten we bijgevolg weinig verschil in de mate waarin jonge en oudere kiezers op linkse partijen stemmen. Maar wanneer linkse partijen duidelijk progressief zijn, en rechtse partijen eerder conservatief op de socioculturele dimensie, verwachten we grote leeftijdsverschillen.

We testen onze verwachtingen met verschillende datasets en analyses. In een eerste stap maken we gebruik van een comparatieve dataset, die verkiezingssurveys uit 22 westerse democratieën combineert (de zogenaamde WPID data⁴). We combineren die individuele surveydata met informatie over de posities die partijen innemen op de economische en de socioculturele dimensie. Daarvoor maken we gebruik van schattingen van de posities van partijen op basis van hun partijprogramma’s, afkomstig van het MARPOR-project.⁵ Met deze datasets kunnen we nagaan of, zoals we verwachten, leeftijdsverschillen in kiezen voor linkse partijen groter worden naarmate linkse partijen meer progressief zijn, en naarmate rechtse partijen meer conservatief zijn. De resultaten van onze analyses zijn samengevat in FIGUUR 2.

De bovenste grafiek in FIGUUR 2 geeft weer wat de gemiddelde kans is dat jonge (volle lijn) en oudere kiezers (stippellijn) voor een linkse partij stemmen, naarmate linkse partijen meer conservatieve posities innemen op de socioculturele dimensie. Conform onze hypothese geven de resultaten aan dat het verschil in de kans dat jonge en oudere kiezers links stemmen, het grootst is wanneer linkse partijen heel progressief zijn (lage waarden op de x-as). Naarmate we in de grafiek naar rechts opschuiven, en de socioculturele posities van linkse partijen meer conservatief worden, wordt het verschil in de kans om links te stemmen significant kleiner. Meer specifiek is het verschil in stemmen voor linkse partijen tussen de twee leeftijdsgroepen maar liefst 18 procentpunt voor de meest progressieve posities, en bedraagt het verschil slechts 0,5 procentpunt aan het andere uiterste van de schaal.

Naarmate we in de grafiek naar rechts opschuiven, en de socioculturele posities van linkse partijen meer conservatief worden, wordt het verschil in de kans om links te stemmen significant kleiner.

De onderste grafiek in FIGUUR 2 toont aan dat de posities die rechtse partijen innemen op de socioculturele dimensie evenzeer een invloed hebben op de mate waarin jonge en oudere kiezers een linkse partij verkiezen. Met name, wanneer kiezen voor sterk progressieve niet-linkse partijen een optie is (linkerzijde van de x-as), is het leeftijdsverschil in de kans om links te stemmen zo goed als nul. Maar wanneer rechtse partijen meer conservatieve standpunten innemen op de socioculturele dimensie, worden leeftijdsverschillen groter. Meer specifiek neemt het verschil tussen beide groepen toe tot 13 procentpunt voor de maximumwaarde op de x-as.

BRITSE LABOUR EN DEENSE SOCIAAL DEMOCRATEN

De analyses die in FIGUUR 2 zijn samengevat, focussen op verschillen tussen landen en verschillen in de socioculturele posities die partijen in die landen innemen. Maar in die analyses kunnen we niet uitsluiten dat andere kenmerken van de partijen en partijsystemen, waarvoor we niet controleren, ook een invloed hebben op de mate waarin jonge en oudere kiezers voor linkse partijen stemmen. Om de impact van zo’n factoren te beperken, voeren we een extra analyse uit waarbij we nagaan hoe leeftijdsverschillen in stemmen voor een specifieke partij van verkiezing tot verkiezing veranderen wanneer die partij opschuift – in een meer progressieve of conservatieve richting – op de socioculturele dimensie.

We analyseren meer bepaald de impact van de verschuiving in een progressieve richting van de Britse Labour partij onder leiding van Jeremy Corbyn, en de invloed van de verschuiving in een conservatieve richting van de Deense Sociaal Democraten tussen 2007 en 2015. Ook deze analyses geven aan dat wanneer linkse partijen progressievere posities innemen op de socioculturele dimensie, ze sterker scoren bij jonge kiezers, en minder goed scoren bij oudere kiezers.

Voor Labour stellen we zo vast dat in 2015, op een moment dat de partij op de socioculturele dimensie een centrumpositie innam, de kans om op Labour te stemmen vrij gelijkaardig was voor de 18-29-jarigen (33%) als voor 60-plussers (27%). In 2019, nadat Labour sterk opschoof in een progressieve richting, zijn leeftijdsverschillen 3,5 keer zo groot (48% versus 20% kans respectievelijk).

In 2015 – toen de Deense Sociaal Democraten weinig progressief waren – hadden jong kiezers een veel 'kleinere' kans (14%) om voor de partij te stemmen dan 60-plussers (39%).

Voor de Deense Sociaal Democraten zien we dat ze traditioneel eerder centrumposities innemen op de socioculturele dimensie. Maar in 2007 nam de partij vrij progressieve standpunten in. Twee verkiezingen later, in 2015, waren de Sociaal Democraten opnieuw meer in het centrum gepositioneerd. Ook in Denemarken had die verschuiving een impact op de mate waarin leeftijdsverschillen samenhangen met de stemkeuze voor de linkse partij. Terwijl in 2007 de leeftijdsverschillen in de kans om voor de Sociaal Democraten te stemmen beperkt waren, hadden jonge kiezers in 2015 – wanneer de Sociaal Democraten weinig progressief waren – een veel kleinere kans (14%) om voor de partij te stemmen dan 60-plussers (39%).

IMPLICATIES VAN ONZE STUDIE

Onze studie, waarvan hier de belangrijkste resultaten zijn samengevat, maakt gebruik van verschillende benaderingen en datasets om leeftijdsverschillen in stemmen voor linkse partijen te onderzoeken. Elk van die testen leidt tot dezelfde conclusie: of jongeren meer of minder op linkse partijen stemmen dan oudere kiezers hangt af van de positie die linkse en niet-linkse partijen innemen op de sociaal-culturele dimensie. Jongere kiezers geven de voorkeur aan sociaal-progressieve partijen. Bijgevolg zien we dat de leeftijdsverschillen in steun voor linkse partijen groter zijn in contexten waar linkse partijen veel progressiever zijn dan rechtse partijen.

Onze analyses brengen een belangrijke nuance in de discussies over de mate waarin leeftijdsverschillen samenhangen met stemkeuzes. Terwijl vaak wordt aangenomen dat jongeren een voorkeur hebben voor linkse partijen, tonen onze analyses aan dat niet elke linkse partij goed scoort bij jongeren. Niet de economische posities die partijen innemen, maar hun socioculturele posities verklaren voor welke partijen jongere kiezers stemmen.

Niet de economische posities die partijen innemen, maar hun socioculturele posities verklaren voor welke partijen jongere kiezers stemmen.

Ten slotte hebben onze resultaten ook belangrijke implicaties voor partijen die willen vernieuwen en jonge kiezers willen aanspreken. Om jongeren te enthousiasmeren moeten partijen progressieve posities innemen. Dat bleek recent nog in de Bondsverkiezingen in Duitsland. Na het vertrek van Sahra Wagenknecht uit Die Linke, koos de partij er resoluut voor om zich af te zetten tegen het anti-immigratiediscours van de AfD en van het CDU van Merz. Jongeren konden die progressieve lijn duidelijk smaken, want de partij kon maar liefst 1 op 4 kiezers jonger dan 25 overtuigen – wat de partij meteen de grootste maakte in die leeftijdsgroep.⁶ Wie een jong electoraat wil overtuigen, moet dus een progressief verhaal brengen.

EINDNOTEN

1. We coderen als links alle partijen die behoren tot de radicaal-linkse, groene en sociaaldemocratische partijfamilies. ↑
2. Dit artikel is een samenvatting van het artikel ‘Is there a ‘Youthquake’? The Structure of Party Competition and Age Differences in Voting’, geschreven door Ruth Dassonneville en Ian McAllister en gepubliceerd in Comparative Political Studies.↑
3. O'Grady, Tom (2023). Is ideological polarisation by age group growing in Europe?. European Journal of Political Research, 62(4), pp. 1389-1402.↑
4. WPID staat voor World Political Cleavages and Inequality Dataset, de data zijn publiek beschikbaar op https://wpid.world/resources/. ↑
5. Voor meer informatie over het project en toegang tot de data, zie https://manifesto-project.wzb.eu/. ↑
6. Conclusies op basis van een exit poll, zie https://www.tagesschau.de/wahl/archiv/2025-02-23-BT-DE/umfrage-alter.shtml.↑

Samenleving & Politiek, Jaargang 32, 2025, nr. 5 (mei), pagina 57 tot 61

• verkiezingen
• links
• jongeren