Door gezond te eten, genezen we meteen ook onze zieke planeet. Dat was de baanbrekende boodschap van het EAT-Lancet rapport uit 2019. EAT is geen afkorting, het verwijst letterlijk naar 'eten' en is een non-profit organisatie. The Lancet is dan weer een gezaghebbend medisch tijdschrift.

Op 3 oktober verscheen de tweede editie van het rapport. De kernboodschap blijft hetzelfde: een sterk pleidooi voor het Planetary Health Diet. Zo kunnen we evolueren naar een voedingspatroon dat gezond is voor mensen, de grenzen van de planeet respecteert én toepasbaar is op wereldschaal. De kernpunten zijn gekend: meer plantaardig voedsel en minder dierlijke producten. Wat het ook voorstelt, maar minder in het nieuws komt, is de beperking van sterk bewerkt voedsel. En da's ook cruciaal, want het maakt ons ziek en de productie ervan zuipt fossiele brandstoffen.

Sterk bewerkt voedsel maakt ons ziek en de productie ervan zuipt fossiele brandstoffen.

De nieuwe editie focust sterk op rechtvaardigheid. En dat voor een goede reden, want "de rijkste 30 procent van consumenten zijn verantwoordelijk voor bijna 70% van voedsel-gerelateerde vormen van milieudruk, terwijl 3,7 miljard mensen zich geen gezond dieet kunnen veroorloven". Rechtvaardigheid omvat een hele waaier aan uitdagingen zoals eerlijke toegang tot voeding en fatsoenlijke lonen in de voedselketen. Want die spotgoedkope tomaten of paprika's in de rekken van de supermarkt - veel kans dat die geplukt zijn in het Spaanse Almeria door uitgebuite seizoenarbeiders uit Noord-Afrika.

Even opvallend is de aandacht in het rapport voor culturele diversiteit, ook een gezond voedingspatroon verschilt van plaats tot plaats. En dat culturele is cruciaal. Want een veelgehoorde kritiek op het rapport is dat het schitterende adviezen geeft maar oh zo weinig mensen het volgen. Dat heeft mijns inziens te maken dat veel voedingsadvies een spiegel is van onze geïndividualiseerde samenleving. Het is altijd advies op maat van het individu. Dit terwijl voedsel als cultureel goed een collectief gegeven is, verbonden met waarden en tradities. Daarom is agro-ecologie zo belangrijk, een toekomstvisie die spoort met het EAT-Lancet rapport. Zoals ik in mijn boek Grondgenoten uiteenzet, vertrekt agro-ecologie vanuit het herstel van respectvolle relaties. Tussen gewassen en de levende bodem, tussen boerderijen en hun biodiverse leefomgevingen, tussen boeren en eters, tussen eters en de seizoenen, enzovoort. Juist ons terug onderdeel weten van waardevolle relaties, niet alleen het kostbare weefsel van de samenleving maar ook als onderdeel van de levende aarde, kan voedsel terug binnen motiverende verbanden brengen die de gezondheid van mens en planeet met elkaar verbinden.

Als we meer plantaardig, lokaal en seizoensgebonden eten, krijgen we daarvoor een wereld van smaak en toekomst terug.

De boodschap van agro-ecologie is net als het EAT-Lancet rapport helder. Als we meer plantaardig, lokaal en seizoensgebonden eten, krijgen we daarvoor een wereld van smaak en toekomst terug. Door terug te keren naar grondgebonden landbouw, hoeven we geen grote arealen landbouwgrond meer te gebruiken voor productie van veevoeder. Herkauwers op de boerderij leven dan op graslanden die niet geschikt zijn voor akkerbouw, ze zorgen voor kwaliteitsvolle mest. En we eten veel minder maar, voor wie dat nog wil, veel beter vlees. En door ultrabewerkt eten af te bouwen, realiseren we nog een extra grote reductie van onze uitstoot van broeikasgassen.

Stel je voor, die eentonige en milieuonvriendelijke megavelden aan maïs of aardappelen vervangen door een terug biodivers cultuurlandschap met hagen en heggen, tal van diverse gewassen op de velden, de kieviten die terug door de lucht buitelen en de veldleeuwerik die hoog in de lucht zijn lied zingt. Het cliché, verspreid door multinationals als Monsanto in de jaren 1970 en nog steeds herhaald door industriële foodies, dat we zo de wereld niet kunnen voeden, is nonsens. Want als we met zijn allen minder vlees en ultrabewerkt voedsel eten, komt er immens veel ruimte vrij voor. En jawel, er zal eten genoeg zijn.

Als we met zijn allen minder vlees en ultrabewerkt voedsel eten, komt er immens veel ruimte vrij voor een biodivers cultuurlandschap.

Hoe dat kan, toont hoogleraar Imke de Boer, verbonden aan de Universiteit Wageningen. Samen met een team van boeren, mensen van milieu- en landbouworganisaties en wetenschappers ontwikkelde ze een voedselvisie voor Nederland in 2050. Het omvat heldere doelen. Vruchtbaar akkerland wordt gebruikt voor het produceren van voedsel voor de mens en niet voor dieren. Dieren eten reststromen van de plantaardige productie en consumptie en gras en hebben een dierwaardig bestaan. Burgers eten door de aanpassing van de voedselomgeving in 2050 gezond, duurzaam en grotendeels plantaardig. Het eerste uitgangspunt van deze hoopvolle voedselvisie is de draagkracht van de aarde, wat de Boer vertaalt als 'eten wat de aarde schaft'. Dat is haalbaar door de helft minder dierlijke producten en meer plantaardig te eten. Zo kom je tot een meer productieve landbouw, want nu dient 40% van de oppervlakte aan akkerland voor de teelt van veevoer. Die grond benutten voor plantaardige gewassen die de mens kan eten, levert enorme winst.

De structurele afbouw van industriële veeteelt betekent ook dat we geen veevoeder meer importeren. De waanzin van bossen kappen voor de productie van veevoer stopt eindelijk. Dat creëert meteen kansen: landen in het Globale Zuiden kunnen hun landbouw ontwikkelen zonder afhankelijk te zijn van multinationals zoals Cargill. Tegelijk ontstaat er in Vlaanderen meer ruimte voor grondgebonden agro-ecologische landbouw, een biodivers landschap vol landbouw én natuur.

Een Europese 'cross-border tax' is essentieel: een invoerheffing voor producten die niet voldoen aan onze sociale en ecologische standaarden.

Om te vermijden dat deze transitie tot oneerlijke concurrentie leidt, is het voorstel van een Europese cross-border tax essentieel: een invoerheffing voor producten die niet voldoen aan onze sociale en ecologische standaarden. Dat beaamt ook de Boer: 'Het huidige kapitalistische systeem drijft ons niet richting een duurzamer voedselsysteem'. En zo komen we terug bij de kern van het EAT-rapport en ook het boek Grondgenoten: het gaat om een doorgedreven systeemverandering. Waarbij we ons voedsel opnieuw zelf in handen nemen, want het is de basis voor ons bestaan en voor de rijkdom van ons leven.

De lancering van Grondgenoten. Een voedselrevolutie van boeren en burgers vindt plaats op zaterdag 25 oktober in de theaterzaal van de Gentse Vooruit (Kunstencentrum viernulvier).

• column
• voedsel
• klimaat