Schild & Vrienden is de Vlaamse manifestatie van een internationaal netwerk van actiegroepen, intellectuelen, politici en partijen die een old skool bloed- en bodemnationalisme nieuw leven inblazen. Zowel in de Verenigde Staten als in nagenoeg alle Europese landen staan Nieuw Rechtse groepen op. Via eigen websites, crowdfundingplatformen en sociale media en gebruikmakend van mainstream digitale platformen als YouTube, Facebook en Twitter, zijn ze er in de laatste 10 jaar in geslaagd om jongeren te werven, op te leiden, te mobiliseren en te activeren in een metapolitieke strijd. Wereldwijd zien we uiterst radicale, conservatief revolutionaire activistische bewegingen opstaan die allen dezelfde taal, memes, ideologie en actiemethoden inzetten. Die gelijkenissen zijn geen toeval, ze tonen net dat globaal opererend Nieuw Rechts netwerk.

Schild & Vrienden is dus niet zomaar een marginale radicaal rechtse Vlaams-nationalistische actiegroepering. Zelfs een heel oppervlakkige blik maakt dat snel duidelijk. Een eerste indicator die wijst op de globale dimensies is dat Engels een lingua franca is op hun sociale media. Hun posts zijn bedoeld voor een internationaal publiek (Afbeelding 1).

Afbeelding 1. Schild & Vrienden - Gravensteen Actie Post - Engelse Titel en ondertiteling.

Maar ook hun actievormen, hun ideeën als hun militanten en publiek zijn door en door globaal. Oprichter Dries Van Langenhove pocht graag met het feit dat Schild & Vrienden een gigantisch bereik heeft op Facebook. Dat bereik wordt dan gemobiliseerd in een populistisch frame. Het wordt gebruikt om te onderstrepen dat Schild & Vrienden spreekt voor de nieuwe Vlaamse generatie. Die generatie zou genoeg hebben van de multiculturele elite, van de rode burcht die onze media zouden zijn en van de multiculturele samenleving. De realiteit is zoals altijd complexer.

Enerzijds wordt het socialemediabereik aangestuwd door wat we 'algoritmisch activisme' kunnen noemen. De Schild & Vrienden-militanten zijn er als de kippen bij om hun eigen posts te liken, te becommentariëren (vaak met het taggen van vrienden) en te sharen. Die snelle interactie met een post triggert de Facebookalgoritmes en zorgt ervoor dat meer mensen het bericht op hun news feed te zien krijgen. Dit genereert vervolgens extra engagement met de post, en dus extra bereik.

Anderzijds is het opvallend dat het bereik op Facebook van Schild & Vrienden geen louter Vlaams bereik is. Nemen we het bekende filmpje van hun actie aan het Gravensteen onder de loep, zien we dat van de 123 profielen die het bericht sharen op de eerste dag, er slechts 55 profielen aangeven dat ze van België zijn; 17 geven aan te leven in de Verenigde Staten en 13 in het Verenigd Koninkrijk. Mensen uit 24 verschillende landen delen de post op de eerste dag dat ze online was. Die shares waren dus nog geen gevolg van het feit dat die post ook door internationale Nieuw Rechtse media als The Gateway Pundit was opgepikt. Kijken we naar de laatste 70 shares van de video (juni 2018), dan zien we dat de Belgische profielen maar verantwoordelijk meer zijn voor 10% van de shares: 9 shares komen uit Zuid-Afrika, 7 uit het Verenigd Koninkrijk en 16 geven geen verblijfplaats aan. Opvallend is dat minimaal 16 profielen als globale Nieuw Rechtse activisten kunnen worden beschouwd. Deze profielen doen niets anders dan constant Nieuw Rechtse propaganda sharen en posten uit alle hoeken van de wereld.

De uptake van de socialemediacommunicatie van Schild & Vrienden is dus niet zozeer een indicatie van een breed draagvlak bij de 'Vlaamse jeugd' of de nieuwe generatie, maar van hun inbedding binnen die transnationale Nieuw Rechtse niche. Die bevinding werd ook duidelijk geïllustreerd toen ik al die profielen een maand later opnieuw bezocht: het merendeel van die profielen postte op dat moment enthousiast berichten om de extreemrechtse activist en voormalige leider van de English Defence League, Tommy Robinson, vrij te krijgen. De viraliteit van de posts op sociale media van Schild & Vrienden is een effect van het feit dat er een globaal Nieuw Rechts netwerk bestaat van activisten, intellectuelen en politici die uit ideologische overtuiging retweeten en sharen.

Dat Nieuw Rechtse netwerk is echter niet louter een digitaal netwerk van keyboard warriors. Het bestaat uit een netwerk aan verschillende Nieuw Rechtse (digitale) media (zoals Red Ice, Altright.com, Counter Currents, the Gateway Pundit of in eigen land Sceptr), bewegingen (Schild & Vrienden, Generation Identity, Studiegenootschap Erkenbrand), bekende activisten (Lauren Southern, Brittany Pettibone, Martin Sellner en zelfs Steve Bannon) en politici en partijen die graag meesurfen op deze Nieuw Rechtse golf (Thierry Baudet en zijn Forum voor democratie, Nigel Farage en zijn UKIP, Filip Dewinter en zijn Vlaams Belang).

Meteen wordt ook duidelijk dat het niet louter gaat om retweets en shares; het gaat over een netwerk van actoren die betrokken zijn in een politiek-ideologische strijd. De shares en tweets dienen een metapolitiek doel: het verspreiden en normaliseren van de Nieuw Rechtse ideologie.

Opmerkelijk is dus dat we in een tijdperk aanbeland zijn van globaal Nieuw Rechts nationalisme. We zien vandaag een Nieuw Rechtse elite ontstaan die opereert op een globale schaal en die inzet op het opschalen en connecteren van diverse nationale Nieuw Rechtse actoren. Martin Sellner is de verbinding tussen de Britse activist Tommy Robinson, de Canadese Lauren Southern en de Amerikaanse Alt-righter Brittany Pettibone. Sellner is ook geconnecteerd met Dries Van Langenhove. Elk jaar organiseert de identitaire beweging ook een zomeruniversiteit waar activisten uit verschillende landen opgeleid worden. Eén van die deelnemers was Dries Van Langenhove.

Dit netwerk van radicaal Nieuw Rechtse activisten is deel van een langetermijnstrategie. De Nieuw Rechtse activisten gebruiken de schaalvoordelen die zo'n globaal netwerk met zich meebrengt voor lokale nationalistische actie. Als we bijvoorbeeld de protesten in Chemnitz willen begrijpen, kunnen we dat enkel door ook het supranationale karakter van die protesten te belichten. Immers, ook daar is er niet louter sprake van bezorgde burgers of zelfs maar actoren als Pegida of AfD, want ook Martin Sellner en Brittany Pettibone waren daar samen met de Identitaire Bewegung aanwezig.

DE METAPOLITIEKE STRIJD VAN SCHILD & VRIENDEN

Het is het bestaan van dit globale netwerk dat coherentie schept in de actiemethoden, de ideologie en de metapolitieke strategie van de vele nationale activistische bewegingen. We detecteren twee grote centra die in de laatste decennia een bepalende ideologische en strategische invloed hebben gehad op activistische Nieuw Rechtse bewegingen als Schild & Vrienden: enerzijds is de Europese identitaire beweging zeer bepalend en anderzijds is er de Alt-right in de Verenigde Staten. Zowel Generation Identity als de Alt-right zijn erfgenamen van La Nouvelle Droite uit de jaren 1960. Spilfiguren van toen - Guillaume Faye, Dominique Venner en uiteraard Alain de Benoist - worden gretig geciteerd en opgevoerd. Het centrale bindmiddel is de metapolitieke, culturele of ideologische strijd. De centrale idee achter die strategie is dat de politiek maar kan veranderen (lees: naar uiterst rechts opschuiven) als eerst de cultuur verandert.

In Europa lag de nadruk in de laatste 10 jaar op het activistisch model dat Generation Identity heeft opgezet. Deze pan-Europese beweging vertrekt vanuit de idee dat het Avondland wordt bedreigd door de kosmopolitische elites die de naties opofferen door enerzijds supranationale constructies op te zetten als de EU en door anderzijds massale migratie toe te laten. In naam van de jonge generatie, verklaren die bewegingen de oorlog aan de 'soixante-huitards', de cultuurmarxisten en de linkse elite die de media in handen heeft. Zij worden beschuldigd van het verdraaien van de realiteit, van het voorliegen van de bevolking.

Het actiemodel vertrekt vaak van kleinschalige acties, zoals de bezetting van een terrein in Poitiers waar een moskee zou worden gebouwd. Dergelijke kleine lokale acties met enkele tientallen activisten worden vervolgens gemediatiseerd. Via hun socialemediacommunicatie wordt vervolgens een veel breder en internationaler publiek bereikt die door hun interactie met die berichten de beweging meer bekendheid en impact doet verwerven.

Sinds de spraakmakende digitale strijd van de Alt-right om in de Verenigde Staten Donald Trump te helpen verkiezen, zien we dat er wereldwijd honderden, zo niet duizenden Facebookpagina's gecreëerd worden die Nieuw Rechtse memes produceren op maat van de lokale context. De Alt-right startte, net zoals de Europese Nieuw Rechtse bewegingen, in eerste instantie als een klassieke metapolitieke beweging.

In navolging van hun Nieuw Rechtse leermeesters werden er denktanks opgezet, instituten uit de grond gestampt en websites gelanceerd die allen ten dienste stonden van het uitdenken en verspreiden van de Nieuw Rechtse ideeën. De grote impact kwam er pas toen die verschillende Noord-Amerikaanse Nieuw Rechtse bewegingen hun 'wit nationalisme' gingen enten op de internetcultuur van 4chan en 8chan. De meme werd hun favoriete drager. Het format van de meme - simplistische gesteld een foto, gif of video; vaak met een grappig opschrift - is perfect aangepast voor uptake door de algoritmes van de sociale media. Het genereert snel likes en comments. Velen delen het omdat ze het grappig vinden, of omdat ze de boodschap onderschrijven of net om hun verontwaardiging te laten blijken.

Het grappige en vaak controversiële karakter van de meme heeft bovendien een belangrijk strategisch potentieel. Het laat toe om een radicale boodschap te verpakken als humor. Indien de meme passeert, passeert ook de radicale boodschap. Als er toch iemand over valt en er kritiek of zelfs een storm van protest komt, kan men zich altijd distantiëren. Het was immers niet zo bedoeld, het was een grapje. Misschien een slecht grapje, maar toch, slechts een grapje. Hierin zit dus het metapolitieke potentieel van de meme. Ze laat toe radicale boodschappen te laten circuleren onder het mom van een grapje. Het feit dat 'men' daarover valt kan dan weer gebruikt worden als een bewijs dat de politiek correcte kerk doordraaft. Dat je niets meer kan zeggen. Die strategische ambivalentie is vanuit metapolitiek oogpunt uiteraard heel interessant. En ook succesvol.

HET BLOED- EN BODEMNATIONALISME VAN SCHILD & VRIENDEN

Schild & Vrienden brengt het discours en actiemodel van de identitaire bewegingen samen met de digitale strijd door middel van memes en ent ze op klassiek extreemrechts Vlaams-nationalisme. Beide actiemethoden staan ten dienste van het laten circuleren en het normaliseren van 'edgy' ideeën. Er wordt gedweept met een fascistische esthetiek, met klassiek conservatieve revolutionaire slogans en Alt-right memes die gericht zijn op het triggeren van links. Al deze communicatieve interventies zijn dragers van hun metapolitieke strijd.

Die strijd is uiteraard een ideologische strijd. In naam van de nieuwe generatie wordt gepleit voor een old skool bloed- en bodemnationalisme. Die ideologie vertrekt vanuit de idee dat het traditionele gezin – met een voor de kinderen zorgende vrouw en een alfaman – de hoeksteen is van de gezonde natie. Het is vanuit die normerende blik op de homogene natie dat Nieuw Rechtse activisten strijden tegen transgenders, tegen mannen die niet voldoen aan de norm van de sterke heteroman. Het is vanuit die logica dat Dries Van Langenhove zich verzet tegen genderstudies, tegen 'dikke vrouwen en mannen'. Het is ook vanuit die logica dat gepleit wordt voor 'sterke mannen', voor een cultus van het lichaam en dat er verdedigingstraining en bokslessen worden opgezet. Mannen moeten weer 'echte mannen' worden die niet alleen de wil hebben om voor de natie te strijden, maar ook de kracht en de ruggengraat. Mannen die zich willen inschrijven en opofferen voor een groter doel. Het vrijwaren van de tradities, van de natie die vandaag degenereert door toedoen van de linkse elite, door migratie en kosmopolitische dromen.

De natie is binnen deze ideologische traditie niet louter de culturele natie, maar de bloed- en bodemnatie. Concreet betekent het dat de natie niet louter verbeeld wordt als een culturele eenheid. De nadruk komt te liggen op de bloedband tussen het volk en de grond waarop het volk leeft. De nadruk komt dus te liggen op de 'witheid' van het Vlaamse volk.

Stickers van Schild & Vrienden met opschriften als 'White lives matter' of 'It's okay to be white' zijn niet alleen duidelijke referenties naar slogans die door de meest radicale Alt-right-groeperingen gebruikt worden, ze verwijzen ook naar dat bloed- en bodemnationalisme. Uiteraard gebeurt dat officieel allemaal onder mom van 'ironie' en om 'linksen te triggeren'. De strategische ambivalentie maakt het mogelijk om onder het mom van een 'grap' huidskleur opnieuw te introduceren als centraal criterium in het definiëren van 'onze identiteit'.

Als Dries Van Langenhove daarop wordt aangesproken door Joël De Ceulaer in een interview met De Morgen (09/03/2018), blaast hij meteen warm en koud. Enerzijds stelt hij categoriek: 'Het is niet omdat je hier geboren bent, dat je een Vlaming bent. (…) Een katje dat geboren wordt in een paardenstal is nog geen paard.' _Deze metafoor stelt de Vlaming voor als een kwestie van biologische soorten. Net zoals katten geen paarden kunnen zijn, kunnen migranten in die logica ook nooit Vlaming zijn. Vlaming ben je dus omdat je een generationele Vlaamse stamboom hebt, omdat je een bloedband hebt met de Vlaamse grond. 'Blank' is in die zin ook een element van het 'Vlaming-zijn'. Immers, zo stelt Van Langenhove: 'Als je naar de geschiedenis kijkt, is de Vlaming altijd blank geweest.' _

In goede metapolitieke traditie wordt die claim vervolgens meteen afgezwakt door Van Langenhove: '_Wat niet wil zeggen dat blank zijn een voorwaarde is om Vlaming te zijn.' _Wat dan wel de voorwaarden zijn om Vlaming te zijn, wordt niet beantwoord. De suggestie is dat 'bloed' niet telt, maar je kan het net omgekeerd lezen: dat je bloedband nog niet genoeg is om een echte Vlaming te zijn. Die vaagheid zorgt ervoor dat zijn boodschap aanvaardbaarder wordt, maar tegelijkertijd begrijpt de achterban maar al te goed de boodschap: Vlamingen zijn blank. Die interpretatie van zijn positie wordt ook duidelijk in de gesprekken in besloten groep, of in reacties op hun Facebookposts door hun volgers die zich duidelijk verbeelden als witte Vlamingen.

Het hooghouden van de twijfel is van cruciaal belang in de metapolitieke strategie. Vanaf het moment dat de twijfel weggenomen wordt, valt de strategie in duigen. Dan is het voor iedereen duidelijk dat de activisten daadwerkelijk geloven in een homogene natie gestoeld op het principe van bloed en bodem. Dat was de doodsteek voor de Alt-Right in de Verenigde Staten. Vanaf het moment dat duidelijk werd dat er niet louter voor de lol werd gedweept met Hitler, was de beweging verbrand. Hun ingang bij de 'normies' of de 'lamestream' verdween. De enige verdedigingslinie die op dat moment nog mogelijk is, is de idee van het complot. Degenen die de strategie ontbloten worden dan beschuldigd van vervalsing, fake news of censuur.

LESSEN VOOR DE TOEKOMST

Metapolitiek staat centraal bij Nieuw Rechts. Die ideologische strijd is gericht op het normaliseren van een bloed- en bodemnationalisme gestoeld op een klassiek gezin met klassieke rolpatronen. Dat nationalisme gaat gepaard met een antimigratiestrijd en een strijd tegen links en bij uitbreiding tegen de liberale democratie. Het richt zich op een 'terugkeer van het politieke' in de zin van Carl Schmitt. De homogene natie is de drager van het politiek. De democratische ideologie staat daar haaks op.

We zien dus een terugkeer van een oude ideologie in een nieuw discours, strijdend met nieuwe instrumenten en vormen, en ingebed in een globaal opererend netwerk van media, platformen, activisten en politici. Het is opvallend dat we die Nieuw Rechtse opmars schijnbaar maar erkennen als ze zich hult in de symbolen van weleer. Als ze rijkelijk Hitlers en hakenkruisen delen, of als ze in uniform lopen. Gezien het belang die deze bewegingen hechten aan metapolitiek, wordt het dus hoog tijd om ons opnieuw politiek sensitief te maken. Deze ideeën herkennen als ze gepresenteerd worden in een nette verpakking, is een taak die voor ons ligt.

Tevens moeten we inzien dat de democraten zelf politiek initiatief moeten nemen. Het is tijd om ons ideologisch te scholen en opnieuw een langetermijnperspectief voor te stellen. We moeten niet bang zijn om een grote droom te hebben die onze kortetermijnacties kunnen voeden. Tevens moeten we beseffen dat er niets virtueel is aan de onlineruimte. Ze is reëel en ze is politiek van zeer groot belang. We moeten zowel in de volkshuizen als online het politieke democratische vuur laten circuleren. En belangrijk, het is cruciaal dat we ons internationalisme opnieuw vanonder het stof halen. Als de opmars van Nieuw Rechts iets toont, dan wel dat ons politieke landschap vandaag door en door globaal is. Tijd dat we ernaar handelen.

Samenleving & Politiek, Jaargang 25, 2018, nr. 8 (oktober), pagina 10 tot 16

• Schild & Vrienden
• Nieuw Rechts
• extreemrechts

DE VELE GEDAANTES VAN EXTREEMRECHTS

De stille invoering van het 70-puntenplan

Alexis Deswaef

Welkom in het tijdperk van het globale nationalisme

Ico Maly

Hoe kan het verder met de man?

Celia Ledoux

Klimaatverandering? Det är en uppfinning!

Martin Hultman

Zijn extreemrechts en extreemlinks even erg?

Vincent Scheltiens