Vanuit Europees en internationaal perspectief zou je kunnen verwachten dat uiterst rechtse partijen en politici wetenschappelijke inzichten over klimaatverandering verwerpen. Voor het Duitse AfD bestaat er nog steeds twijfel over de rol van menselijke activiteit als de voornaamste oorzaak van de opwarming van de aarde. Donald Trump had het over een zogenaamde klimaathoax. En Thierry Baudet claimt op zijn beurt dat 'het aantal slachtoffers van klimaat gerelateerde rampen zelfs met meer dan 95% afgenomen [is]'.¹ Toch komt dat soort expliciete klimaatontkenning minder vaak voor dan gedacht, zo blijkt uit recent onderzoek op basis van debatten met uiterst rechts in het Europese Parlement.² Ontkennen dat de globale temperatuur stijgt en dat mensen daarvoor verantwoordelijk zijn, is voor de meeste radicaal rechtse partijen in Europa op dit moment geen speerpunt.

Dat geldt ook voor Vlaams Belang. Het erkent het bestaan van klimaatverandering en maakt meestal geen punt van de rol die mensen erin spelen. Aangezien eerder onderzoek suggereerde dat overtuigde klimaatontkenners slechts een betrekkelijk kleine groep vormen, lijkt het electoraal gezien beter om daar niet te veel aandacht aan te besteden.³ Vlaams Belang noemt zich bovendien een 'ecologische' partij die 'realistisch' beleid wil voeren, en ze verzet zich niet principieel tegen emissiereducties. Dat betekent echter niet dat de partij klimaatmitigatie steunt. Integendeel zelfs. Klimaatdoelstellingen vindt men nutteloos en ideeën om de uitstoot van broeikasgassen gericht te verminderen worden afgedaan als 'onhaalbaar en onbetaalbaar'. Op die manier keldert Vlaams Belang ambitieus klimaatbeleid, terwijl het zichzelf nog steeds een respectabel imago kan aanmeten.

EEN CONSERVATIEVE ANALYSE

Voor Vlaams Belang zit het probleem dus eerder bij het beleid dan bij de opwarming van de aarde zelf. Deze analyse is op typisch conservatieve leest geschoeid. In zijn boek The Rhetoric of Reaction (1991) beschrijft de Duits-Amerikaanse professor Albert Hirschman drie argumenten die al minstens 200 jaar de kop opsteken in conservatieve of reactionaire retoriek.⁴ Deze drie argumenten werden vroeger al ingezet om het algemeen stemrecht te verwerpen of om te waarschuwen voor de welvaartsstaat. Vandaag komen ze terug in het klimaatdiscours van Vlaams Belang.

Eerste argument. De zogenaamde perversiteitsthese stelt dat progressief beleid enkel perverse effecten kan teweegbrengen. Het beleid dwingt de maatschappij in een situatie die tegengesteld is aan wat dat beleid oorspronkelijk beoogde. Zo bekritiseerde Vlaams Belang de keuze om de sluiting van de kerncentrales op te vangen met gascentrales omdat het de uitstoot van broeikasgassen zou doen toenemen. Op dezelfde manier vreest Vlaams Belang dat de elektrificatie van het wagenpark een negatief effect zal hebben op het klimaat als die elektriciteit door fossiele brandstoffen wordt opgewekt. De partij beweert dus dat het groene beleid enkel het omgekeerde van de gewenste situatie zal opleveren.

Tweede argument. Volgens de zogenaamde futiliteitsthese heeft het beleid zelfs geen enkele impact. Na de aankondiging van de European Green Deal claimde Vlaams Belang dat de Europese Unie slechts verantwoordelijk was voor 9% van de globale CO2-uitstoot. Het feit dat andere landen niet gedwongen kunnen worden om hun uitstoot op hetzelfde tempo te reduceren, is voor de partij voldoende om doorgedreven Europese klimaatmitigatie te verwerpen. De rest van de wereld is, volgens de partij, niet te vertrouwen. Het behalen van de Europese klimaatdoelstellingen zou dus geen significant verschil maken voor de opwarming van de aarde.

Derde argument. De jeopardy-these stelt, tot slot, dat progressief beleid bestaande maatschappelijke verwezenlijkingen in gevaar brengt. Huizen isoleren is te duur, taksen om gedrag te veranderen brengen de welvaartsstaat in het gedrang en minder energie verbruiken komt volgens sommige partijmandatarissen neer op het overhoop halen van onze manier van leven. Vlaams Belang beweert daarnaast ook dat het klimaatbeleid de ongelijkheid tussen burgers zou vergroten, terwijl het zelf pleit voor algemene lastenverlagingen op energieverbruik en wil besparen op degenen die volgens de partij geen steun verdienen (zoals vreemdelingen of Franstaligen). De jeopardy-these is bij uitstek het meest voorkomende argument in het klimaatdiscours van Vlaams Belang in de afgelopen vijf jaar.

Voor Vlaams Belang is klimaatverandering dus niet de grote bedreiging, maar wel het beleid dat er iets aan probeert te doen. Zijn antwoord op het huidige klimaatbeleid bestaat uit twee delen. Ten eerste reageert de partij agressief op al wie het waagt om klimaatmitigatie wél als een topprioriteit te zien. Ten tweede moet het beleid gericht zijn op het sussen van de reeds vermelde conservatieve bezorgdheden, maar niet op het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen.

EEN AUTORITAIRE REACTIE

Door openlijke klimaatontkenning te mijden, zet Vlaams Belang zich in de markt als een salonfähige partij. Dat verhindert zijn mandatarissen echter niet om vrijelijk ad hominem drogredenen te gebruiken. Tegenstanders worden afgeschilderd als dogmatisch en obsessief. Groenen zouden een religieuze sekte vormen. Het zouden fanatici zijn die zich bezondigen aan 'utopische waanzin'. De groenen worden er zelfs van beschuldigd om kinderen te 'misbruiken' en te 'indoctrineren'.

Wanneer partijmandatarissen door tegenstanders beschuldigd worden van fascisme of racisme, dan vinden ze dat begrijpelijkerwijze beledigend en intolerant. Het weerhoudt er hen echter niet van om zelf mensen te delegitimeren wanneer die iets zeggen of doen dat niet in hun kraam past. Dit lijkt op het eerste zicht paradoxaal, maar kiezers zouden zich moeten herkennen in de koppeling van intolerantie aan bedreiging en gevaar. Uit eerder onderzoek bleek immers dat individuen zich intoleranter dan gewoonlijk opstellen wanneer zij zich bedreigd voelen. De perceptie dat er een diepe kloof gaapt tussen de 'realisten' en de 'dogmatische groenen met hun gevaarlijke ideeën' kan worden aanzien als een grote bedreiging voor de cohesie en het welbevinden van de samenleving.⁵ Wie Vlaams Belang volgt in zijn discours dat het huidige klimaatbeleid als remedie gevaarlijker is dan de kwaal, zou zich dus intoleranter kunnen opstellen ten opzichte van mensen die daar wel voorstander van zijn. Met zijn discours bouwt Vlaams Belang niet alleen mee aan de perceptie dat het huidige klimaatbeleid gevaarlijk is, het normaliseert ook de scheldpartijen tegenover andersdenkenden.

Met zijn discours bouwt Vlaams Belang niet alleen mee aan de perceptie dat het huidige klimaatbeleid gevaarlijk is, het normaliseert ook de scheldpartijen tegenover andersdenkenden.

Deze drang naar conformisme en (verbale) agressie tegenover al wie zich niet schikt naar de dominante normen en ideeën, of kortweg 'de intolerantie voor verschil', wordt autoritarisme genoemd.⁶ Soms is die intolerantie gebaseerd op religieuze overtuiging, soms gaat het over geaardheid, of over afkomst of taalgebruik. In het klimaatdiscours van Vlaams Belang wordt het onderscheid bepaald door het verschil in politieke overtuiging. De partij laat graag experten of andere elitaire actoren aan het woord wanneer die zijn standpunt onderschrijven, gaande van gevestigde professoren tot organisaties als het Internationaal Atoomagentschap. Elites die zich niet onderwerpen aan het partijstandpunt worden echter gezien als actoren die de eenheid en werking van de maatschappij zullen ondermijnen. Deze gevaarlijke ideeën zitten bovendien niet alleen bij de politieke en maatschappelijke toplaag, maar ook bij pakweg scholieren, leerkrachten en andere klimaatactivisten die hun bezorgdheid over de opwarming van de aarde te luid uitspreken.

EEN NUCLEAIR ALTERNATIEF

Kernenergie wordt naar voren geschoven als het grote alternatief voor de vermeende malaise. Vlaams Belang wijst bijvoorbeeld graag op de relatief lage -uitstoot tijdens de hele levensloop van een kerncentrale. Toch is dat slechts één van de redenen om kernenergie te promoten, en niet per sé de belangrijkste. De partij hoopt in de eerste plaats dat kernenergie voor stabiele en goedkope elektriciteit zal zorgen (als antwoord op de jeopardy-these). Aangezien zonnepanelen en windmolens afhankelijk zijn van het weer, beschouwt men kernenergie als stabieler. De lage uitstoot van kerncentrales is dan een meevaller die wordt gebruikt om de groenen mee rond de oren te slaan (zie de perversiteitsthese). De focus op kernenergie is dus ideologisch niet neutraal. Het is namelijk vooral de bedoeling om de conservatieve bezorgdheden over de transitie naar hernieuwbare energie weg te nemen.

De bouw van nieuwe kerncentrales past bovendien in een nationalistisch narratief rond autarkie op energetisch vlak. De grote hoeveelheid elektriciteit die door kerncentrales wordt opgewekt, moet de afhankelijkheid van het buitenland verminderen. Het uranium moet uiteraard ingevoerd worden, maar dat neemt men erbij. Hernieuwbare energie zorgt ook voor binnenlandse elektriciteitsproductie, maar deze energiebronnen krijgen in het discours slechts een secundaire rol toebedeeld. Vooral het verzet tegen de plaatsing van windmolens wordt ideologisch gedreven, namelijk door een romantisch nationalisme. Ze worden afgewezen omdat ze het uitzicht op traditionele landschappen zouden verpesten en ecologisch niet verantwoord zouden zijn. De snelle verandering van de lokale leefomgeving zou het volk immers kunnen vervreemden van de grond waarop ze woont.

Daarnaast wil men de afhankelijkheid van de import van gas uit Rusland of de Golfstaten afbouwen. Net zoals de Italiaanse premier Meloni probeert Vlaams Belang alle (voormalige) banden van zijn mandatarissen met het regime in Moskou weg te poetsen. Toch is de boodschap van de partij ambigu. De piekende energieprijzen waren voldoende om het Europese sanctiebeleid tegenover Rusland te verwerpen.⁷ Hiermee plaatst Vlaams Belang zich dan weer op de lijn van andere radicaal-rechtse partijen zoals het Franse RN, het Duitse AfD en de Nederlandse PVV. Bepaalde partijen die zich vroeger positief over Poetin uitlieten, bepleiten vandaag weer een zachte aanpak van Rusland. Opmerkelijk, nu blijkt dat de energieprijzen ondanks de aanhoudende economische sancties toch kunnen dalen.

Op beleidsmatig vlak staat het klimaatdiscours van Vlaams Belang voor 'business as usual'.

Op beleidsmatig vlak staat het klimaatdiscours van Vlaams Belang dan ook voor business as usual. De focus op de bedreiging van het huidige klimaatbeleid op het welzijn en de welvaart van de 'gewone man' versluiert dat de energietransitie op de lange baan geschoven wordt. De overheid mag een lagere energieconsumptie niet pushen of aansturen op de snelle uitbreiding van de capaciteit aan hernieuwbare energie, en dan vooral windmolens. In plaats daarvan moet ze nieuwe kerncentrales subsidiëren die er niet op korte termijn zullen staan. Vlaams Belang maakt geen probleem van de hoge investeringskosten die nieuwe centrales vergen. Anderzijds zegt het geen miljarden te willen uitgeven aan de forse uitbreiding van windmolenparken 'op kap van de belastingbetaler'. Verder wantrouwt de partij de capaciteiten van de overheid in andere beleidsdomeinen zoals landbouw, transport of industrie. Over klimaatvluchtelingen heeft de partij het dan weer zelden. Het argument hierachter is dat beleid hier geen vat op heeft en dat mensen sowieso zullen migreren (de futiliteitsthese). Tot slot is er geen enkele aandacht voor de zwaksten die wereldwijd de gevolgen van de opwarming van de aarde het sterkst zullen voelen.

CONCLUSIE

Vlaams Belang doet meestal niet aan klimaatontkenning en kant zich niet principieel tegen een lagere uitstoot van broeikasgassen. Tegelijkertijd verwerpt het elk plan om de emissies in de hele economie snel te doen dalen. De doelstellingen van het Parijs-akkoord uit 2015 zijn geen prioriteit, en de targets van de European Green Deal worden verworpen. De partij waarschuwt dat beleid om dergelijke doelstellingen te halen de Vlaamse maatschappij aan het wankelen brengt. Het discours heeft bovendien een sterk conservatief-autoritair karakter door van het beleid de grote bedreiging te maken en door zich intolerant op te stellen tegen wie andere prioriteiten stelt. Als de partij het voor het zeggen zou hebben, zou er van de klimaatdoelstellingen niet veel in huis komen. Maar aangezien ze de boodschap op een ideologisch coherente manier brengt, zou ze er electoraal gezien mee weg kunnen komen.

Vlaams Belang krijgt op dit vlak wel veel concurrentie van andere partijen. Ze moet optornen tegen de luide stem van N-VA in de oppositie tegen het klimaatbeleid van de federale regering. Bovendien is het in de Belgische politiek bijna een cliché geworden om de groenen te beschuldigen van dogmatisme. Tot slot zijn verschillende politieke partijen op korte tijd een groot voorstander geworden van het behoud en zelfs het uitbreiden van de Belgische nucleaire capaciteit. Het is opnieuw een beleidsdomein waarbij het politieke speelveld is opgeschoven in de richting van Vlaams Belang.⁸

EINDNOTEN

1. Klimaat en energie', FvD, Geraadpleegd op 16 februari 2023 via https://fvd.nl/standpunten/klimaat-en-energie↑
2. Forchtner, Bernhard, en Balša Lubarda. 2022. 'Scepticisms and beyond? A comprehensive portrait of climate change communication by the far right in the European Parliament'. Environmental Politics 00 (00): 1-26.↑
3. Poortinga, Wouter, Alexa Spence, Lorraine Whitmarsh, Stuart Capstick, en Nick F. Pidgeon. 2011. 'Uncertain climate: An investigation into public scepticism about anthropogenic climate change'. Global Environmental Change 21 (3): 1015-24.↑
4. Albert O. Hirschman (1991). The rhetoric of reaction. (Cambridge: Harvard University Press, 1991).↑
5. Stevens, Daniel, en Susan Banducci. 'What Are You Afraid of? Authoritarianism, Terrorism, and Threat'. Political Psychology 43, nr. 6 (2022): 1081-1100.↑
6. Stenner, Karen. 'Three kinds of 'conservatism''. Psychological Inquiry 20, nr. 2–3 (2009): 142-59.↑
7. 'Wilt u de totale economische oorlog?' Tom Vandendriessche, geraadpleegd op 16 februari 2023 via https://www.tomvandendriessche.eu/nieuws/wilt-u-de-totale-economische-oorlog.↑
8. Delen van de analyse en de parafrasering van het klimaatdiscours van Vlaams Belang zijn gebaseerd op Jasper Praet, 'The Ideological Roots of Populist Radical-Right Climate Scepticism' Politics of the Low Countries no. 3 (2022): 250-280. De originele teksten waarnaar verwezen wordt, zijn opvraagbaar bij de auteur.↑

Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 3 (maart), pagina 71 tot 75

• Vlaams Belang
• klimaatopwarming
• klimaat

KLIMAAT