Het zou kunnen dat we in 2029 in Vlaanderen opnieuw met potlood en papier zullen moeten stemmen. Dat heeft te maken met een aantal praktische en contractuele problemen: de huidige stemcomputers zijn aan vervanging toe , het raamcontract met de betrokken dienstverlener loopt af, er is onenigheid over deze investering tussen het federale en Vlaamse niveau, enzovoort. Bevoegd Vlaams minister Hilde Crevits (cd&v) reageerde al met enige afschuw: "Je mag toch niet dromen dat er op plaatsen waar al jarenlang digitaal wordt gestemd, opnieuw potlood en papier wordt ingevoerd". Vlaams Parlementslid Tom Ongena (Open VLD), die eerder veel minder problemen had met de afschaffing van de opkomstplicht, noemde het mogelijke stopzetten van elektronisch stemmen "hallucinant".

Maar hoeft de afschaffing van het elektronisch stemmen echt zo'n ramp te zijn?

Laat ons eerst even aanstippen dat het geen uitzonderlijke gebeurtenis zou zijn, mocht elektronisch stemmen worden afgeschaft. Vlaanderen zou niet de eerste zijn die afstapt van elektronisch stemmen nadat het enkele verkiezingen werd toegepast. Onder meer het Waals Gewest (met uitzondering van Duitstalig België) deed iets gelijkaardig in 2015, en ook Nederland stopte in 2009 met elektronisch stemmen na het een aantal jaren toegepast te hebben. Wereldwijd gebruikt trouwens maar 19% van alle landen elektronisch stemmen. Grote Europese landen zoals Duitsland, Spanje en Italië gebruiken het niet. Vlaanderen zou dus helemaal geen mal figuur slaan zonder elektronisch stemmen.

In gemeenten waar een systeem met elektronisch stemmen gebruikt wordt, ligt de opkomst lager.

Onderzoek heeft, ten tweede, herhaaldelijk aangetoond dat in gemeenten waar een systeem met elektronisch stemmen gebruikt wordt, de opkomst lager ligt. Kiezers die minder vertrouwd zijn met ICT en computers, worden (nog steeds) afgeschrikt door dit elektronisch stemmen, en blijven liever thuis dan te moeten toegeven dat ze niet met computers overweg kunnen. Nu er door de afschaffing van de opkomstplicht een grotere bezorgdheid is over hoe men kiezers naar de stembus kan krijgen, zou de afschaffing van het elektronisch stemmen net een voordeel kunnen zijn.

Een derde probleem met het huidige systeem van elektronisch stemmen is dat het een impact heeft op het soort stem dat uitgebracht wordt. In gemeenten waar elektronisch gestemd wordt, brengen meer kiezers een voorkeurstem uit, maar ze doen dat vaker voor de lijsttrekker en minder voor kandidaten lager op de lijst dan in gemeenten waar met potlood en papier wordt gestemd. Er zijn geen andere factoren dan elektronisch stemmen die deze verschillen kunnen verklaren. Er wordt nu in ongeveer de helft van de Vlaamse gemeenten elektronisch gestemd en in de andere helft niet. Dat zorgt voor een ongelijk speelveld. De afschaffing van elektronisch stemmen zou ervoor zorgen dat effecten die zich nu voordoen enkel omwille van het feit dat er elektronisch gesteld wordt, niet langer voorkomen.

In gemeenten waar elektronisch gestemd wordt, brengen meer kiezers een voorkeurstem uit, maar ze doen dat vaker voor de lijsttrekker en minder voor kandidaten lager op de lijst.

Hoewel er heel wat veiligheidsmaatregelen ingebouwd zijn en de computers als stand-alone computers niet zomaar gehackt kunnen worden, is ook de veiligheid en transparantie een thema bij elektronisch stemmen. Omwille van die redenen werd eerder in het Waals Gewest en in Nederland het elektronisch stemmen afgeschaft. Hoewel er in Vlaanderen nog geen ernstige problemen of betwistingen geweest zijn, zou dit in de toekomst wel kunnen gebeuren. Daar waar bij stembiljetten makkelijk waarnemers en partijverantwoordelijken mee een oogje in het zeil kunnen houden, is die transparantie bij elektronisch stemmen moeilijker. Het is niet ondenkbaar dat in de toekomst slechte verliezers Trump achterna gaan en de stemopname in vraag stellen, of dat Russische of andere hackers toch ergens roet in het eten gooien.

Tot slot nog deze overweging: de aankoop van nieuwe stemcomputers zou ongeveer 50 miljoen euro kosten. Dat is een hele som geld voor computers die maar enkele keren om de zoveel tijd gebruikt worden, en die eigenlijk enkel dienen om de uitslagen een beetje sneller te verkrijgen. Met 50 miljoen euro kan de overheid heel wat andere nuttige dingen doen, zeker in tijden van besparingen. En als overal zo snel wordt geteld als in Heist-op-den-Berg, dan zullen ook de uitslagen van papieren stembiljetten niet gigantisch lang op zich laten wachten.

• column
• Vlaanderen
• verkiezingen