'Met wetten en regels alleen creëer je geen gelijke kansen en roei je vooroordelen niet uit'. (Vlaams Regeerakkoord, p. 14) Het is een zin die in het memorandum van Unia zou kunnen staan. Een zin waar je weinig tegen kan inbrengen. Net daarom stelt het onderdeel Gelijke Kansen in het Vlaams regeerakkoord zo teleur. Vlaanderen heeft een sterk wettelijk kader, maar het regeerakkoord mist elke ambitie om effectief een verschil te betekenen.
HET VLAANDEREN VAN JAMBON I
Elk regeerakkoord kent zijn verrassingen, maar het titelloze akkoord van de regering-Jambon I stuurde toch een schokgolf(je) door de samenleving. De analyse die het onderdeel Samenleven van het Vlaams regeerakkoord inleidt, schuwt de grote woorden niet. 'Sluimerende segregatie', 'wederzijds wantrouwen' en zelfs 'gettovorming'. Volgens de auteurs van het regeerakkoord gaat het niet goed in Vlaanderen. We leven te veel naast elkaar en niet met elkaar. Het regeerakkoord zegt te willen werken aan een inclusieve, gedeelde Vlaamse gemeenschap. De Vlaamse regering wil een gemeenschap vormen waarin iedereen zichzelf kan zijn, 'dankzij gedeelde spelregels die ons verbinden'. Maar hoe begin je daaraan? En vooral: als de problemen in Vlaanderen zo ernstig zijn, dan heeft het regeerakkoord toch een ambitieus plan om ze aan te pakken? De nieuwe Vlaamse regering beseft dan toch dat er een visie nodig is om tot een inclusief Vlaanderen te komen? Helaas.
VEEL SNOEIEN, WEINIG KANS OP BLOEIEN
Vooroordelen, discriminatie en racisme zijn uiteraard niet verdwenen toen Vlaanderen in 2008 het Gelijkekansendecreet goedkeurde, niemand had dat ook verwacht. Het decreet biedt wel een goede juridische bescherming en schept ook het kader waarbinnen een integraal gelijkekansenbeleid gevoerd kan worden. Voor dat laatste is echter ook een sterke minister nodig. Eén die de uitdagingen aangaat en die het zogenaamd 'horizontaal beleid' wil vormgeven. Vlaanderen heeft dus de juiste wetten en regels, maar het gevaar zit net in die afhankelijkheid van de minister. De Vlaamse regelgeving blijft met andere woorden een papieren tijger zonder een minister met visie die gelooft in de kracht van diversiteit en die geld uittrekt voor de handhaving van de regels.
Komt daar nog bij dat een sterke minister alleen het niet redt. Om het beleid vorm te geven en uit te voeren, heb je partners nodig. Een gelijkekansenbeleid zonder de mensen voor wie het bedoeld is erbij te betrekken, mislukt bij voorbaat. Niet toevallig is één van de leidende principes van het VN-Verdrag voor de Rechten van Personen met een Handicap 'nothing about us, without us' of 'niets over ons, zonder ons' (noozo). NOOZO is trouwens ook de roepnaam van de pas opgerichte adviesraad voor personen met een handicap in Vlaanderen – een adviesraad die nu al geëvalueerd wordt, en waarvan de Vlaamse regering de verdere ondersteuning wil 'bekijken'.
Een gelijkekansenbeleid dat het doelpubliek betrekt, veronderstelt een actief en levend middenveld. Maar dat is blijkbaar niet wat de nieuwe Vlaamse regering voor ogen heeft. Het Vlaams regeerakkoord herziet de rol van het middenveld grondig. Zowel financieel als qua kansen voor impact op het beleid, zal het de komende jaren knokken worden voor tal van organisaties. Het is interessant om de redenering van de Vlaamse regering van dichterbij te bekijken. Vlaanderen wil immers niet langer initiatieven subsidiëren die 'terugplooien op etnisch-culturele afkomst en segregatie in de hand werken'. Daarmee worden bijvoorbeeld de vzw's bedoeld die deel uitmaken van het Minderhedenforum. Maar als die organisaties niet langer ondersteund worden, welke organisaties dan wel? Welke structuren komen in de plaats? Het regeerakkoord antwoordt niet op die cruciale vragen.
Stel nu nog dat er een visie achter zit. Dat de beleidsparticipatie van het middenveld vanaf nu niet langer zal lopen via 'overlegorganen die op basis van gender, seksuele diversiteit of handicap zijn georganiseerd'. Dan zou je toch verwachten dat de nieuwe regering een visie heeft om uit te leggen hoe die nieuwe vorm van beleidsparticipatie er uit zal zien. Dat het akkoord daarover niets vermeldt, kan geen toeval zijn. Een conclusie kan zijn dat die visie er niet is. Een andere dat die er net wel is: het primaat van de politiek, politici beslissen zelf zonder te overleggen met het middenveld. Het gevolg is in elk geval dat het middenveld verzwakt zal worden, en de vraag is of de Vlaamse regering dat heel erg vindt.
Wat de financiering van de verenigingen betreft, kan het overigens een legitieme vraag zijn vanuit de regering aan het middenveld om daar zelf meer verantwoordelijkheid voor op te nemen. Vanuit de verenigingen valt daar ook iets voor te zeggen: hoe onafhankelijk kan je je rol als middenveld eigenlijk spelen als je voor het overleven van je organisatie moeten kijken naar de overheid? Zou het middenveld niet versterken als het nog meer de weg vindt naar het brede publiek? Zo kan het haar rol duidelijker maken, en kan het mensen overtuigen om het ook financieel te steunen. Toch is dat argument op dit regeerakkoord niet echt van toepassing: als je als overheid vindt dat gelijkekansenorganisaties een belangrijke rol spelen, dan stop je niet abrupt de subsidies voor de verenigingen, maar geef je hen tijd, ruimte en expertise om meer in te zetten op het vinden van eigen middelen. De botte bijl betekent zelden gegarandeerde groei.
Is er dan een lijn terug te vinden bij de organisaties die hun middelen of bevoegdheden zien verminderen, of zelfs verdwijnen? Wellicht is het geen toeval dat het telkens organisaties zijn die de voorbije jaren lastige vragen stelden aan de Vlaamse regering. Denken we aan het Minderhedenforum, de Woonraad en Unia. Is het probleem opgelost als zij hun lastige vragen niet langer stellen?
IMPLICIETE BOODSCHAPPEN
We vinden in het regeerakkoord veel elementen terug van beleid dat vandaag al bestaat, maar waar een onwelriekend sausje over wordt gegoten. Wat te denken van de nieuwe opdracht voor de 'interlevensbeschouwelijke dialoog', een forum dat vandaag al bestaat. Van dat forum eist de regering nu ook dat het bij conflicten zijn morele autoriteit gaat inzetten om conflicten te ontmijnen. 'Met name in een samenleving die steeds diverser is, is het cruciaal dat we onze verworvenheden beschermen', stelt het regeerakkoord. Het is niet moeilijk om daarin de boodschap te lezen dat de toenemende diversiteit een rechtstreekse bedreiging vormt voor onze 'verworvenheden'. Een stelling die verder nergens wordt beargumenteerd of uitgewerkt, maar die wel de geest van het regeerakkoord uitademt.
Of wat met de Vlaamse regering die het voortouw gaat nemen in de strijd tegen gendergerelateerd geweld en daarbij zal focussen op huwelijksdwang, eergerelateerd geweld en vrouwelijke genitale verminking? Het is uiteraard bijzonder belangrijk dat daar werk van wordt gemaakt, liever vandaag dan morgen. Maar welke boodschap geeft de Vlaamse regering hiermee? Dat het wel meevalt met het 'Vlaams' gendergerelateerd geweld? Dat de drie bovenvermelde fenomenen dé prioriteit worden? Opnieuw, op basis van welk cijfermateriaal of met welke argumenten?
FOCUS OP DE INHOUD?
Wat staat er verder dan nog in het regeerakkoord? Eigenlijk reikt het onderdeel Gelijke Kansen van het regeerakkoord weinig echt concrete elementen aan voor de problemen die nochtans urgent zijn. In die zin dreigt het gelijkekansenbeleid van de komende legislatuur een verderzetting te worden van wat minister Homans heeft gedaan. De boel wat draaiende houden door hier een campagne op te zetten en daar een studie te bestellen, maar eigenlijk te besturen zonder een inclusieve visie. Cynici zouden zeggen dat haar partij die ministerportefeuille in de vorige legislatuur geclaimd heeft, precies om ervoor te zorgen dat er niets mee gebeurt.
Dat de bevoegdheid vandaag bij Bart Somers van Open VLD zit, kan daarom voor deze legislatuur een ommekeer betekenen. Somers staat bekend om zijn inclusieve aanpak in Mechelen, en zijn taalgebruik over het regeerakkoord en zijn toekomstig beleid tonen dat hij die inclusieve aanpak ook wil vertalen naar Vlaanderen. Dat zal echter een zware opdracht worden. Neem de islamitische hoofddoek: voor de Vlaamse overheid wordt een verbod ingevoerd voor medewerkers die in contact komen met 'klanten'. Wat betekent dat voor moslima's die een hoofddoek dragen en vandaag werken met klanten? Zullen zij een andere job moeten zoeken? Wordt hun functie gewijzigd? Er is nog veel onduidelijk, maar de spanning tussen het Vlaamse regeerakkoord en het Mechelse model ligt alvast open en bloot. Hetzelfde geldt trouwens voor de praktijktesten. Omarmd in Mechelen, (nu nog) taboe in Vlaanderen.
Het is hier niet de bedoeling om een pleidooi voor onszelf te houden. Het Vlaamse gelijkekansenbeleid is breder dan de relatie met Unia, of zou dat alleszins moeten zijn. Bij de uitstap van Vlaanderen uit Unia zouden we kunnen vragen naar de objectieve basis waarop die beslissing is genomen, naar de werking van de Vlaamse instelling die in de plaats zal komen of naar de onafhankelijkheid van die instelling (waarop minister-president Jambon graag 'impact' wil hebben). Maar het enige wat er vandaag eigenlijk toe doet: Unia is een sterke interfederale instelling die goed wil samenwerken met andere actoren en instellingen. Vandaag, morgen en ook na maart 2023.
Over het integratie- en inburgeringsbeleid is al veel gezegd de voorbije weken. De nieuwe Vlaamse regering stelt dat het 'toegangsticket tot de samenleving duurder wordt, maar eenmaal je binnen bent, krijg je alle rechten en wordt elke burger gelijk behandeld'. Maar hoe kan je garanderen dat iedereen gelijke kansen zal krijgen, als de instrumenten voor de bestrijding van discriminatie niet worden ingezet, en als het werk van de onafhankelijke instelling bevoegd voor gelijke kansen wordt bemoeilijkt? Het zinnetje 'De Vlaamse Regering verwerpt racisme in al zijn vormen en treedt er dan consequent tegen op' is in dat opzicht het cynisme ten top. Na die zin zou je immers een reeks maatregelen verwachten die dat 'consequente optreden' concretiseren. Beleid dat ervoor zal zorgen dat racisme nu ook echt wordt aangepakt. Een coalitie van verenigingen bereidt al een hele poos een Nationaal Actieplan Racisme voor. Aan ideeën dus geen gebrek. Spijtig genoeg is dat zinnetje letterlijk het einde van het onderdeel Gelijke Kansen in het Vlaams Regeerakkoord. Een gemiste kans, want heel wat Vlamingen zaten net te wachten op een nieuw begin.
Samenleving & Politiek, Jaargang 26, 2019, nr. 9 (november), pagina 48 tot 51